Szary kolor nadziei

Ta podróż zaczyna się w muzeum, od spojrzenia na Mnicha nad brzegiem morza i Opactwo w dębowym lesie. Mrok obrazów Caspara Davida Friedricha pasuje do Bałtyku –„najbardziej złowieszczej i strasznej z wód Europy”. Wędrowny esej Scratona przywołuje fragmenty skomplikowanej historii Niemiec. Czy zbrodnia, choćby popełniona przed naszym urodzeniem, ale w kraju, którego paszport nosimy, wciąż nas w jakiś sposób naznacza? Czy nadal ponosimy odpowiedzialność za duchy na wybrzeżu? Te pytania oraz losy zatopionych okrętów i statków, biografie wielkich pisarzy, skrawki życia w NRD i trudnych latach zjednoczenia wyznaczają tor pieszej wyprawy autora. Miejsce znajdą tu też historie wyparte i zapomniane, jak ta z Prory, miejscowości, w której na zlecenie Hitlera zbudo...

Kto naprawdę wygrał II wojnę światową? Gorzka prawda o zwycięzcach i pokonanych Wszystko, co myśleliśmy o II wojnie światowej, było uproszczeniem. To nie była wojna Hitlera. Gdy Japonia atakowała Mandżurię, nie był jeszcze nawet u władzy. Gdy wojna się kończyła, od 4 miesięcy już nie żył. To była wojna innego tyrana. Jego mocarstwo rozciągało się od Europy po Azję. Był u władzy od samego początku konfliktu i wiele lat po nim. Jego armie uczestniczyły przez cały czas we wszystkich zbrojnych konfliktach kontynentu euroazjatyckiego. Jego państwo stanowiło przedmiot pożądania dwóch głównych agresorów należących do państw Osi. Obu pokonał. Ogromnie powiększył swoje imperium i zdobył władzę nad milionami ludzkich istnień. Miliony też posłał n...

Porywająca podróż w czasie do Paryża belle époque, światowej stolicy sztuki i miłości, roztętnionej życiem towarzyskim, artystycznym i naukowym. To tu rozkwitały nowe idee społeczne i polityczne, a śmiałe przewroty obyczajowe zapowiadały nowy obraz świata. Miasto świateł miało też swoje mroczne tajemnice, będąc areną głośnych skandali, burzliwych romansów, wielkich tragedii. Wszystko to opisane barwnie, ze swadą i znawstwem tematu, ubogacone mnóstwem ilustracji i zdjęć ? daje czytelnikowi fascynujący obraz tej pięknej epoki.

"Europa się tworzy", napisał Jacques Le Goff (1924-2014), światowej sławy francuski mediewista, autor takich fundamentalnych dzieł, jak Kultura średniowiecznej Europy (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2022), Narodziny czyśćca (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2021) czy Intelektualiści w średniowieczu (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2023). Napisał te słowa w 2003 roku, na krótko przed faktycznym "utworzeniem się" Europy, tj. poszerzeniem Unii Europejskiej o kraje Europy Środkowej. Jednak to "tworzenie się" ma o wiele głębsze korzenie i o tym właśnie, o "narodzinach" traktuje niniejsza książka. Le Goff przez całe swoje życie badacza niestrudzenie zwalczał rozpowszechniony pogląd o "ciemnym" średniowieczu. Znajdował w nim twórczego, mimo ówczesnych ograniczeń, ducha...

W monografii „Losy elity akademickiej. Rosyjska slawistyka od 1917 roku do początku lat 30.” Michaił Robinson przedstawia środowisko rosyjskich slawistów i skomplikowane dzieje uprawianej przez nich dyscypliny w Rosji radzieckiej po przewrocie październikowym. Autor rekonstruuje historię nauki na podstawie świadectw, jakich dostarcza korespondencja wybitnych uczonych zachowana w archiwach Moskwy i Petersburga (m.in. Nikołaja Dierżawina, Nikołaja Durnowo, Grigorija Ilinskiego, Wasilija Istrina, Romana Jakobsona, Jewfiemija Karskiego, Borisa Lapunowa, Piotra Ławrowa, Nikołaja Nikolskiego, Władimira Pierietca, Aleksieja Sobolewskiego, Michaiła Spieranskiego, Aleksieja Szachmatowa, Maxa Vasmera, Dmitrija Zielenina) oraz ich pamiętniki i teksty prywatne. Odwołuje się równ...

"Ulica generałów" to wspomnienia Anatolija Gładilina, rosyjskiego dziennikarza, publicysty i prozaika, przynależnego do tzw. pokolenia lat 60., określanego też mianem „pokolenia XX Zjazdu” lub „czwartego pokolenia”. Wkroczyło ono do literatury podczas tzw. odwilży – na przełomie lat 50. i 60. minionego wieku, gdy po śmierci Stalina zwolniono z więzień i obozów większość skazanych i, wydawało się, podjęto rozrachunek z epoką zbrodni i represji. Pokolenie lat 60. łudziło się, że można zbudować „socjalizm z ludzką twarzą”, a od literatury domagało się prawdy i szczerości. Do najwybitniejszych jego reprezentantów, zwanych w Rosji szestidiesiatniki, należeli obok Gładilina prozaicy Wasilij Aksionow, Boris Bałtier , Gieorgij Władimow, Władimir...

Wspomnienia Walentina Płatonowicza Zubowa, twórcy Instytutu Historii Sztuk, jednej z najważniejszych placówek naukowych i kulturalnych w przed- i porewolucyjnym Petersburgu, napisany już na emigracji (autor opuścił ZSRR w 1925 roku), zostały po raz pierwszy opublikowane w 1968 r. w Monachium. Postać Zubowa, podobnie jak sam stworzony przez niego od podstaw i przez niego finansowany Instytut z siedzibą w jego rodzinnym pałacu przy Soborze Isaakijewskim, gdzie mieści się do dziś, kontynuując znakomite tradycje z lat 1912?1930, jest w Polsce ? w przeciwieństwie do humanistyki zachodnioeuropejskiej i atlantyckiej ? całkowicie nieznana. Z ogromnym poczuciem humoru i talentem literackim Zubow przedstawia dzieje powstania i obrony niezawisłości Instytutu, kreśląc przy okazji...

Książka przygotowana przez Władimira Zabrodina, historyka kina radzieckiego i badacza twórczości Siergieja Eisensteina, skomponowana została z tekstów Eisensteina odnoszących się do życia i twórczości Wsiewołoda Meyerholda oraz wybranych tekstów Meyerholda opatrzonych komentarzem Eisensteina. Ten swoisty kolaż przedstawia różne formy wypowiedzi Eisensteina i zawiera, jak twierdzi autor wyboru, ?prawie wszystkie teksty Eisensteina o Meyerholdzie, jakie opublikowano w Rosji?. Są to: fragmenty wspomnień i nieukończonych książek, dzienniki, notatki do spektakli, listy do matki i przyjaciela z dzieciństwa, korespondencja i materiały osobiste, wykłady i prace na temat teatru i sztuki filmowej oraz okolicznościowe, często wymuszone, wypowiedzi oficjalne. Wybór pokazuje...

Przekład autobiograficznej trylogii Wiktora Szkłowskiego:"Podróż sentymentalna. Wspomnienia 1917-1922" (1923), "ZOO. Listy nie o miłości albo Trzecia Heloiza" (1923) oraz "Trzecia fabryka" (1926) na podstawie rosyjskiej edycji ich nieocenzurowanych wydań. We wspomnieniach z końcowych lat I wojny światowej oraz rewolucji i wojny domowej w Rosji a następnie pobytu autora na emigracji w Berlinie wątki osobiste przeplatają się z wydarzeniami historycznymi różnego porządku: militarnymi, politycznymi i kulturalnymi. Pamięci faktów towarzyszy w nich fikcja literacka, "pełna wiarygodność z ostentacyjną fikcją" mieszają się swobodnie i celowo, opatrywane autoironicznym komentarzem autora pozbawionego wszelkich złudzeń, któremu "znudzia się i mądrość, i ironia". Uczes...

Biografia Siergieja Eisensteina, reżysera filmowego, jest portretem człowieka i artysty żyjącego w niełatwym dla artystów czasie i miejscu. Eisenstein - twórca propagandowej, choć niepozbawionej genialności trylogii rewolucyjnej (Strajk, Pancernik "Potiomkin", Październik) oraz nakręconych z rozmachem (i równie propagandowych) fresków historycznych (Aleksander Newski, Iwan Groźny) - był teoretykiem kina i znakomitym praktykiem montażu. Zabrodin buduje opowieść biograficzną na podstawie dziesiątków dokumentów - listów, notatek, wspomnień, artykułów. Na chłodno dowodzi, jak trudno było Eisensteinowi sprostać wszystkim ukazanym w książce rolom - syna, męża, przyjaciela, akademickiego wykładowcy, sędziego w sprawach cudzych i oskarżonego we własnych. Wię...

Biografia Michaiła Bułhakowa, jednego z najpopularniejszych pisarzy w Polsce, powstała i została wydana jeszcze w ZSRR (1988 r.). Przedstawia życie i twórczość pisarza na podstawie wnikliwej analizy dokumentów archiwalnych, prac mu poświęconych oraz jego utworów literackich ? opowiadań, dramatów i powieści. Bardzo ważnym źródłem informacji i opinii są obszerne relacje osób, które go pamiętały i żyły w czasie zbierania materiałów do pracy przez autorkę - rodzina, przyjaciele, znajomi zawodowi (literaci i ludzie teatru). Niezwykłość tej biografii wynika zarówno z nieprzeciętnej osobowości jej bohatera, jak i nadzwyczajnych okoliczności, w jakich przyszło mu żyć i tworzyć. Z wykształcenia lekarz, z powołania dziennikarz, został kronikarzem wojny dom...

Czytelnik otrzymuje dwa utwory mniej znanego w Polsce rosyjskiego pisarza z XIX wieku Pawła Annienkowa. Wspomnienie "Gogol w Rzymie" powstało w 1857 roku i jest przenikliwym portretem jednego z najważniejszych dla literatury rosyjskiej twórcy. Annienkow znał Nikołaja Gogola od przełomu lat 1831/1832 a w 1841 roku odwiedził go w Rzymie, gdzie spędził z nim kilka tygodni i był świadkiem pracy pisarza nad bodaj najgłośniejszym jego utworem, "Martwymi duszami". Oryginalność i przenikliwość obserwacji Annienkowa poświadcza ten zapis: ?Jeśli słuszne jest określenie tego utworu mianem pomnika, jaki pisarz wystawił sam sobie, to nie mniej słuszne będzie stwierdzenie, że dzieło to okazało się grobem, jaki jeszcze za życia zaczął sobie pisarz kopać. były celą poku...