W moim znaku Waga. Śpiewanie o sobie ebook

Dzisiaj, gdy drink bar, kafejkę, restaurację można w centrum miasta znaleźć niemal w każdej bramie, kiedy piwo wszystkich możliwych marek, we wszystkich smakach i kolorach leją bez umiaru o każdej niemal porze dnia i nocy, wspomnienie reglamentowanej młodości brzmi jak bajka.

Z alkoholowych uciech zacząłem korzystać podczas studiów, mocne trunki popijając rzadko. Pijaliśmy namiętnie piwo, którego wyszynk odbywał się w nielicznych na owe czasy lepszych restauracjach, niedostępnych dla studentów ze względu na zasobność kieszeni, i w tańszych znacznie barach, które obecnie uznano by za mordownie, spelunki niegodne uwagi. W sąsiedztwie uniwersytetu i należących do niego akademików takimi miejscami były: bar Pod Płachtą przy Błoniach vis-à-vis wejścia do parku Jordana, U Żyda przy dawnej ulicy Manifestu Lipcowego, teraz Piłsudskiego – na rogu Garncarskiej, Barcelona – niemal pod nosem gmachu Collegium Novum. Folklor owych miejsc, ich bywalców, trudno dziś opisać. Obok studentów w chmurach papierosowego dymu siedzieli różnej maści miejscowi nieudacznicy, niebieskie ptaki, wozacy, duckarze – czyli właściciele ducki, to jest drewnianego prostopadłościanu noszonego na plecach, do którego ładowano węgiel wysypywany przed kamienicą z konnego wozu. Czasem po pracy wpadali na kufelek urzędnicy, rzadziej – wstydliwie – ludzie z pozycją i zawodowym prestiżem.

Piwo pojawiało się i znikało często w najmniej spodziewanym momencie, toteż zamawiało się je na zapas. Stoliki zastawione były nieraz na całej powierzchni blatu. Czterech klientów – osiem, dwanaście lub więcej kufli. Paliło się głównie sporty, młodzież akademicka przeważnie te sprzedawane w opakowaniach po dziesięć sztuk, nie wiem, dlaczego uznawane za lepsze od „dwudziestek”. Pamiętam, że przywiązanie do takiego stylu palenia podłych w końcu papierosów kazało nam z lekceważeniem odmawiać wzięcia lepszego, gdy ktoś takowym częstował. Zagrychę stanowiły połówki jaja na twardo posypane papryką, także barowe dania, czyli fasolka po bretońsku, flaki, bigos. Był okres obowiązkowej przekąski, to znaczy do każdego zamówionego piwa należało coś dobrać. Wtedy wspomniane jajka lub żółty ser powracały na stoliki wielokrotnie, bo nikt ich nie konsumował.

Osobną sprawą była zażyłość z kelnerem lub bufetową. Ta ostatnia miała pozycję wyroczni, stanowiła ośrodek dyspozycyjny lokalu, od niej zależało, czy następne kolejki zostaną zrealizowane i kto z nich skorzysta. Nieraz pełniła funkcję wykidajły i potrafiła zapanować nad krewkimi, pijanymi facetami, którzy niejedną bójkę mieli za sobą. Pamiętam pewną panią z baru Zabłocie, w dzielnicy o tej samej nazwie. Zaglądaliśmy tam rzadko i ze strachem, bo awantura zawsze wisiała w powietrzu. Miejscowi niechętnie spoglądali na nieznane twarze potencjalnych konkurentów do wyszynku. Wspomniana niewiasta potrafiła delikwentów wyrzucać za drzwi na ulicę z wprawą i bezwzględnością, jakiej nie powstydziliby się najtężsi obecnie ochroniarze. Taką niewiastę zobaczyłem potem po latach w bluesowym klubie w Chicago. Ogromna Murzynka panowała nad towarzystwem i cudowna muzyka z estrady płynęła bez żadnych zakłóceń, mimo że słuchacze raczyli się tęgo.

Nie ma już takich miejsc ze stolikami z laminatowym blatem, toaletą, że strach, kuflami płukanymi byle jak, piwem jednego rodzaju, jeśli w ogóle było. Nie ma tamtych pań Zoś, Kryś, Mariolek, patrzących zza szynkwasu na nasze wyczyny czujnym okiem.

Tęsknota za młodością

Tysiące barów w moim Krakowie

zazdrośni mówią wam to się żyje

od nazw koktajli kręci się w głowie

zanim to człowiek jeszcze wypije

Za każdym rogiem grają muzykę

płyną języki z całego świata

i tylko taki jak ja zabytek

z łezką wspomina minione lata

Gdy Pani Zosia królowała za bufetem

i ciut za mały poprawiała ciągle sweter

łaskawym okiem spoglądając na poetę

który po secie zauważał w niej kobietę

Za drzwiami stała brudnoszara rzeczywistość

a z czystych rzeczy tośmy mieli wódkę czystą

cichą nadzieję na kolejny cud nad Wisłą

która artystom pozwalała wierzyć w przyszłość

A dzisiaj śledczy tamtej przeszłości

którego wtedy w planach nie było

sporządza listę moich słabości

i wie najlepiej co mi się śniło

Nim na pożarcie rzucą mnie tłumom

chciałbym powiedzieć niektórym gościom

to nie tęsknota jest za komuną

to jest tęsknota za młodością

Gdy Pani Zosia...

A teraz mamy kolorową rzeczywistość

i coraz rzadziej popijamy wódkę czystą

bo nasza młodość odpłynęła z szarą Wisłą

i jakby krótsze się zrobiło słowo przyszłość

Maryla Rodowicz powiedziała kiedyś, że jestem jedynym niepodpiwniczonym artystą krakowskim. I miała rację. Nigdy nie miałem z kabaretem Piotra Skrzyneckiego kontaktów innych niż towarzyskie. Nie zaliczyłem w swoim estradowym życiorysie epizodu polegającego na regularnym tam śpiewaniu, byciu członkiem trupy. Taki epizod mieli na swoim koncie Marek Grechuta, bracia Zielińscy, Leszek Długosz, Grzegorz Turnau, Jacek Wójcicki, Anna Szałapak, Beata Rybotycka i wielu innych, którzy potem poszli własną drogą.

W Piwnicy pod Baranami się bywało, w pewnym momencie była bowiem oazą niezależnego myślenia, stylu życia, ostoją cyganerii, mekką błękitnych ptaków, gdzie dewizę Piotra: „Tylko bydlacy chodzą do pracy” realizowano na sto procent, balując do białego rana. Kiedy pierwszy raz zobaczyłem ich program, byłem przede wszystkim oszołomiony atmosferą, jaką wodzirej umiał wyczarować. Ulegaliśmy rodzajowi zbiorowej hipnozy i zahipnotyzowani bawiliśmy się, wzruszali, podawaliśmy nad głowami jakieś fragmenty dekoracji, stare ciuchy, zakurzone szmaty, wszystko przy dźwiękach Piotrowego dzwonka, a on gadał, bajdurzył, plótł i to gadanie, bajdurzenie, plecenie przenosiło nas w świat tak odmienny od zostawionego na ulicy, że nie chciało się iść do domu.

Piwnica przeżyła swój czas i utraciła to, co było jej największym atutem – punkt odniesienia. W czasach, w których każdy gest niemal, każde słowo było aluzją do istniejącego porządku, wywoływanie śmiechu nie sprawiało wielkich trudności, na dodatek skupieni wokół niej wywoływacze to byli ludzie nieprzeciętnych talentów. Pamiętam pozapiwniczny kontakt z dwoma z nich. Pojechałem gdzieś na Śląsk czy do Zagłębia na występ w klubie studenckim. Miałem swoimi balladami okrasić – czy też lepiej – dodać szczyptę liryki do satyrycznych prezentacji Wiesława Dymnego i Andrzeja Warchała. Oni giganci z dorobkiem, ja jeszcze wciąż prawie debiutant. Po imprezie zostaliśmy zaproszeni przez reprezentantów widowni na wysokie piętro domu akademickiego, do jednego z pokojów na poczęstunek. Był obfity, chyba zbyt obfity. Moi starsi koledzy raczyli się skwapliwie i w pewnym momencie Dymny postanowił, że zaprezentuje swoje umiejętności kaskaderskie – miał przecież za sobą wiele filmów – i usiadł na parapecie okna. Jak wspomniałem, było wysoko, musieliśmy więc odwodzić go od zamiaru cyrkowych akrobacji. Nie uwierzycie, jak długo trwała walka z tym niewysokim, ale silnym jak tur mężczyzną. Wkrótce zmarł przedwcześnie, zaprzeczając tej oglądanej przeze mnie krzepie.

Po pogrzebie Wieśka w Piwnicy odbyła się impreza wspomnieniowa, akompaniowałem na niej Leszkowi Długoszowi, znów pojawiła się mandolina. Kiedy opuściłem lokal, okazało się, że amerykańska wojskowa zielona kurtka, jaką mam na sobie, jest jedynie do mojej podobna. W gąszczu okryć zdejmowanych z wieszaków ktoś tę moją wziął za własną i wyniósł na grzbiecie. Zaczęły się zatem spekulacje i próby zdiagnozowania takiego ubioru wśród znajomych. Wybór padł na jednego z bywalców i okazał się trafny. Tylko jak w środku nocy gościa odnaleźć? W tej mojej kurtce – prócz rzeczy całkiem nieistotnych – było kilka dość istotnych papierków. Mianowicie: dolarowe bony – środek płatniczy w sklepach Pewex, Przedsiębiorstwa Eksportu Wewnętrznego, w których nabywało się dobra luksusowe, czyli alkohol, lepsze papierosy, słodycze, sprzęt elektroniczny, ciuchy. Liczba bonów w kieszeni kurtki nie pozwalała na zakup telewizora, ale na kilka butelek wystarczała lekko, a ów bywalec za kołnierz nie wylewał. Kurtki wróciły więc do swych właścicieli, lecz moja lżejsza o kilka gramów, bo ile może ważyć parę malutkich papierków...

Piotrowi S. się nie odmawiało, zatem parę razy na jego życzenie zaśpiewałem coś swojego w Piwnicznym programie. W sobotę wpadałem na drinka i pogaduchy przy barze. W sąsiedniej sali trwał spektakl. Pojawiał się Piotr i zagadywał: „Andrzeju, wyjdź na dwie pieśni”. Pożyczałem wtedy gitarę od któregoś z miejscowych artystów i spełniałem prośbę maga. Po jego śmierci już do Piwnicy nie zaglądam. Jest dla mnie przeczytaną i odłożoną na półkę książką. Z jedną różnicą. Do kart książki można powrócić, do kabaretu z tamtych lat i ludzi, którzy go tworzyli, nie.

Żal za Piotrem S.

Spotkałem wczoraj Piotra we śnie

w Rynku po kabarecie

miał obok siebie gwiazdy dwie:

Ankę Szałapak i Becię

Gdy zapytałem dokąd w noc

idzie kompania cała

odpowiedzieli jeden krok

na Bracką do Turnaua

Ledwie minęło parę chwil

i już stukamy w bramę

Grzesiek szykuje wódkę i

siada za fortepianem

Piotr opowiadać zaczął tak

że migotały słowa

po brodzie mu płynęła łza

czterdziestoprocentowa

Zegar zadzwonił jak to w snach

zachłysnął się kurantem

i wtem Wójcicki stanął w drzwiach

z fasonem i belcantem

Wręczył Piotrowi bukiet róż

zaśpiewał: czas się zbierać

taksówki podstawione już

do Maszyc do Preisnera

A u Zbyszka jak zawsze u Zbyszka

jego żona cichutka jak myszka

psów czereda i pełno w kieliszkach

i nijaki nie grozi nam głód

Tu muzyka się snuje po kątach

i Terenia po gościach posprząta

i za oknem zieleni się łąka

i nie jeden wydarzy się cud

Piotr z powagą obejrzał obrazy

chyba przy tym się trochę rozmarzył

bo miał uśmiech anielski na twarzy

bez obrazów wszak trudno jest żyć

Potem jakby się na nas pogniewał

nagle stwierdził że żegnać się trzeba

bo ma drogi kawałek do nieba

a przed świtem powinien tam być

Spotkałem wczoraj Piotra we śnie

w Rynku po kabarecie

bo najważniejsze prawdy dwie:

zaśnijcie a znajdziecie.

Jeszcze słów parę o paniach towarzyszących Piotrowi S. w piosence podczas spaceru po Rynku Głównym. Anię Szałapak, której nie ma już wśród nas, poznałem w latach siedemdziesiątych w trakcie podróży Pociągiem Przyjaźni na trasie Moskwa–Leningrad–Ryga. Krakowska studencka artystyczna ekipa podróżowała do tych miejsc zimą. Występowała, ale – rzecz jasna – bawiła się najlepiej w wagonach kolejowych. Długość przemierzanych tras pozwalała się nieźle integrować w przedziałach, przy gitarze i trunkach. Ania była wtedy członkinią zespołu Słowianki, grupy folklorystycznej z bogatą, wieloletnią tradycją. I tańczyła! Przygodę z estradą zaczynała od pląsów, a nie od wokaliz. Ale podczas wspomnianej wyprawy wzięła kiedyś gitarę i zanuciła piosenkę bodaj Joan Baez nieśmiało, urokliwie. Nie przypuszczałem, że po latach zostanie ochrzczona mianem Białego Anioła i że wzbudzi entuzjazm swoimi wykonaniami tekstów Osieckiej, muzyki Koniecznego. Zaśpiewała na jednej z płyt dwie moje melodie do wierszy Ewy Lipskiej, co później dało asumpt do bliższej znajomości, bywania w jej kocim królestwie przy Wiślnej, wymieniania uwag o ludziach (niech będzie, że plotek), komentowania wydarzeń.

Kiedy dla krakowskiej telewizji robiłem cykl programów Plotka z A–B, jeden z odcinków poświęciłem właśnie Ani. Zapamiętałem jej opowieść związaną z Piotrem Skrzyneckim. Poczęstowała go podczas Piwniczego autokarowego wyjazdu kanapką sporządzoną na drogę przez mamę. Pan Piotr zapytał, z czym jest kanapka, i otrzymał standardową odpowiedź: „Z wędliną”. „A ja myślałem, że pani je tylko płatki róż” – odparł wielbiciel kwiatów zresztą.

Druga dama piosenki, ukryta pod zdrobnieniem Becia, to Beata Rybotycka, która udział w Piwnicy zaliczyła, ale dziś związana jest przede wszystkim z Teatrem STU, będąc żoną jednocześnie wieloletniego szefa i twórcy tego teatru – Krzysztofa Jasińskiego.

Scena przy alei Krasińskiego prócz wielu premier, jakie na niej obejrzałem, kojarzyć mi się będzie już zawsze z benefisami, które rejestrowane przez telewizję zdobyły sobie sporą renomę. Programy miały każdorazowo swego bohatera i temu, siedzącemu na paradnym tronie, składano hołdy i ukłony w postaci występów. Artyści, którzy pojawiali się na scenie, zazwyczaj przygotowywali coś specjalnego na tak zwaną okoliczność. Mnie uzbierała się spora ilość takich właśnie okolicznościowych tekstów. Czciłem nimi Roberta Korzeniowskiego, generała Mieczysława Bieńka, Andrzeja Grabowskiego, Zbyszka Wodeckiego, Jarosława Śmietanę, Anię Dymną. Sam zresztą podobnego zaszczytu doczekałem, ale szczerze mówiąc, na tronie czuję się znacznie gorzej niż przed mikrofonem, z gitarą.

Nasz chodziarz Robert Korzeniowski skarżył się kiedyś, że żmudne treningi są nudne. Całe godziny spędzał, krążąc wokół Błoń na przykład. Słuchał muzyki, owszem, ale i to mu się przejadło. „Kup sobie psa”, poradziliśmy. Odparł: „Kupiłem, ale pies po dwudziestu kilometrach już miał dość, a ja muszę iść dalej”.

Andrzejowi Grabowskiemu zadedykowałem wierszyk o jego wpływie na mój nieudany wegetarianizm. Otóż dawna próba niejedzenia mięsiwa – dzisiaj uwieńczona sukcesem – zakończyła się porażką. Udałem się bowiem z małżonką na imprezkę do państwa Grabowskich. Mój imiennik lubi i umie kucharzyć, przygotował zatem furę pyszności, głównie mięsiwo, a ja że tego nie tknę. Ale na stole pojawiła się także cytrynówka, wyrób boski w smaku, w skutkach szatański. Nie wiem, jaka ilość owej nalewki jest potrzebna, by przełamać opory najbardziej nawet zatwardziałego wyznawcy wegetarianizmu, ale widać uzyskałem wymaganą normę i sięgnąłem po kotlety.