Warto być przyzwoitym

tronnictwo Ludowe w latach 1945-1946, będącą zbiorem dokumentów zawierających protokoły posiedzeń władz naczelnych PSL-u. W czasie rewolucji ,,Solidarności" był więc przede wszystkim historykiem, rzadko jedynie wkraczającym w sferę polityki. Znajdował się natomiast w gronie osób, które cieszyły się autorytetem przekraczającym ramy jednego obozu politycznego. Osobisty autorytet wzmacniało nieraz stanowisko zajmowane z wyboru -- w przypadku Bartoszewskiego funkcja sekretarza generalnego Polskiego Pen Clubu. Istnienie takiego grona było ważnym elementem ówczesnej sytuacji. W szczególnie trudnych momentach wystąpienia autorytetów były ważnym czynnikiem łagodzenia napięć, względnie wywierania na władze presji na rzecz zachowywania pokoju społecznego i respektowania elementarnych praw obywatelskich. Takie znaczenie miał wspomniany już apel intelektualistów z sierpnia 1980 r., a także budowany z udziałem niezależnych autorytetów Komitet Obrony Więzionych za Przekonania. Bartoszewski znajdował się również wśród kilkunastu sygnatariuszy oświadczenia z 7 czerwca 1981 r. wydanego jako reakcja na list KC KPZR do KC PZPR z 5 czerwca 1981 r. wzywający do zahamowania polskich przemian. W oświadczeniu tym podkreślano pokojowy przebieg polskich reform oraz ich wagę dla zachowania pokoju społecznego w Polsce. Jesienią 1981 r. ,,Solidarność" wystąpiła z projektem utworzenia Społecznej Rady Gospodarki Narodowej jako organu reprezentującego społeczeństwo i współpracującego z rządem w zakresie kształtowania polityki gospodarczej, reform ekonomicznych, podejmowania inicjatyw ustawodawczych. Wśród 24 osób zaproponowanych przez ,,Solidarność" do tej Rady znajdował się Bartoszewski. Listę kandydatów do SRGN Komisja Krajowa ,,Solidarności" ustaliła 12 grudnia 1981 r. na posiedzeniu w Stoczni Gdańskiej. Tej nocy został w Polsce wprowadzony stan wojenny. Zatrzymanie Bartoszewskiego 13 grudnia 1981 r. oraz internowanie go w więzieniu w Białołęce mogło być zaskoczeniem, ale zarazem dowodziło, że autorzy stanu wojennego nie zamierzają liczyć się ze środowiskiem niezależnych autorytetów, są również nieczuli na okoliczności wieku i osobistego prestiżu przeciwników reżimu. Jedynym ustępstwem było przeniesienie takich osób z więzienia do specjalnego ośrodka w Jaworzu koło Drawska. Bartoszewski znalazł się tam wraz z innymi pisarzami, wykładowcami TKN i najwybitniejszymi doradcami ,,Solidarności", Tadeuszem Mazowieckim, Bronisławem Geremkiem, Jerzym Jedlickim, Andrzejem Kijowskim, Stefanem Amsterdamskim, Andrzejem Drawiczem, Wiktorem Woroszylskim. Jako najbardziej doświadczony wśród internowanych Jaworza został przez nich wybrany na starostę. Utrwalenie portretu Bartoszewskiego w tej roli zawdzięczamy Waldemarowi Kuczyńskiemu25. W Jaworzu odbywały się liczne wykłady zgromadzonych tu specjalistów wielu dziedzin. Dla więzionych były one jedną z form spędzania dłużącego się czasu oraz podtrzymania aktywności intelektualnej i towarzyskiej. W ramach tych zajęć Bartoszewski wygłosił cykl wykładów pt. Geografia polityczna Polski Podziemnej. Z obozu internowania został zwolniony w kwietniu 1982 r., po licznych interwencjach podejmowanych przez zagranicznych przyjaciół. Skuteczna okazała się zwłaszcza interwencja prezesa Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Kombatantów Żydowskich Stefana Grajka, który zaproszony na uroczystość obchodów rocznicy powstania w getcie uzależnił swój udział od zwolnienia Bartoszewskiego z internowania26. Na początku maja wznowił zajęcia na KUL-u, w lipcu wszedł oficjalnie w skład redakcji ,,Tygodnika Powszechnego" (przez długie lata podawany w stopce skład redakcji nie ulegał zmianie, od tej zasady odstąpiono dopiero w 1982 r.). W krakowskim Wydawnictwie Znak ukazała się zredagowana przez Bartoszewskiego książka Doświadczenia lat wojny 1939--1945. Istniała więc szansa powrotu do życia zawodowego, ale w warunkach niezwykle ostrej cenzury i nasilonej inwigilacji. Latem przyszło zaproszenie z Wissenschaftskolleg zu Berlin, które oferowało Bartoszewskiemu blisko roczne stypendium. W październiku wyjechał z Polski. * W 1982 r. zaczynał się kolejny okres życia Bartoszewskiego, który trwał do 1989 r. Większość tego okresu spędził w RFN, najpierw jako stypendysta w Berlinie Zachodnim, później wykładowca na uniwersyte-cie w Monachium, Katolickim Uniwersytecie Eichstäd i uniwersytecie w Augsburgu. Do Polski przyjeżdżał na krótko, w 1985 r. skończył pracę na KUL-u. Wprawdzie nie był formalnie emigrantem politycznym, ale większość nowych prac i książek drukował w wydawnictwach emigracyjnych lub w języku niemieckim. Oprócz bieżącej pracy dydaktycznej z niemieckimi studentami, objeżdżał wiele ośrodków i wygłaszał dziesiątki wykładów, w których tłumaczył polską historię i sytuację współczesną. Jego wydane