Nazywają mnie Śmierć - ebook

Zamiast przedmowy

AKT OSKARŻENIA PRZECIW SYNDROMOWI OZIĘBŁOŚCI REPORTERSKIEJ

Geneton Moraes Neto

Każdy świeżo upieczony lekarz – na podstawie takich symptomów jak: lekkie przyspieszenie akcji serca, prawie mimowolna reakcja mięśni twarzy unoszących brwi, a następnie nieprzeparty ruch dłoni w poszukiwaniu długopisu lub dyktafonu – potrafi bez wahania postawić diagnozę. Nie ma tu miejsca na pomyłkę ani na wątpliwości: istota dwunożna przejawiająca takie symptomy w obecności interesującej postaci jest reporterem z prawdziwego zdarzenia.

Zapewne takie objawy musiał dostrzec u siebie dziennikarz Klester Cavalcanti w chwili, gdy odkrył głównego bohatera tej książki. Bo Klester od zawsze jest rasowym reporterem. (Informacja dla surfujących: człowiek, który zabił setki ludzi, jest jedną z tych niewiarygodnych postaci czyniących z Brazylii barwny katalog strachów. Ach, ta nieprzezwyciężalna brazylijska skłonność do produkowania wykrzykników seriami…).

Jak już prawie powiedziałem, zanim przerwałem sam sobie: Klester należy do sfory węszącej za dobrymi opowieściami i interesującymi postaciami. Sfory? Tak, reporterzy, bez obrazy, mogą być nazywani sforą, ponieważ są (albo powinni być) jak psy, przez cały czas węszące i obwąchujące teren w poszukiwaniu smakowitej zdobyczy, zwykle ukrytej pod powierzchnią dostępną dla oka mniej doświadczonych i zaciekawionych. Rezultatem tego węszenia jest odkrywanie historii i osób zdolnych zaspokoić głód nowości, poruszający i napędzający wszelkie reakcje.

Zabójca, który przyciągnął uwagę reportera Klestera, jest przykładem udanych łowów. Podążając śladem wytropionym przy cyzelowaniu innego reportażu, dziennikarz namierzył postać zaprezentowaną w niniejszej książce. Ale, zanim opublikował krwawą sagę o tym człowieku, Klester musiał wykonać wielką pracę, żeby pozyskać jego zaufanie, co nie było sprawą łatwą i zajęło mu aż siedem lat. Cóż, cierpliwość jest narzędziem pracy i ważną zaletą reportera.

Dziennikarze, którzy, w odróżnieniu od Klestera Cavalcantiego, nie zdradzają reakcji fizjologicznych typowych dla reportera, mogą i powinni zmienić zawód. Profesja nie ucierpi na tym w najmniejszym stopniu, bo są oni zapewne od dawna zarażeni syndromem oziębłości redakcyjnej (SOR).

Cóż to, do diabła, ten SOR? Mam zamiar niedługo przesłać wniosek do Światowej Organizacji Zdrowia, aby zgłosić odkrycie tej dolegliwości: SOR, jak dowiedziono, wywołany jest przez wirus atakujący układ nerwowy wypalonych dziennikarzy, specjalizujących się w smutnym obowiązku gaszenia zapału reporterów. To ludzie, którzy, na ogół, wolą delektować się rozkoszami klimatyzacji. Prawdziwy reporter wybiera opcję ulicy.

Co robią dziennikarze pozwalający się zaatakować wirusowi SOR? Tak długo obcują z czymś nadzwyczajnym, iż w końcu tracą zdolność reagowania na dobrą opowieść, na wibracje odczuwane w powietrzu, kiedy do redakcji wkracza reporter z wiadomością z ostatniej chwili pod pachą. Kończą sprawę, wrzucając do kosza historie i postacie, które czytelnicy z całą pewnością chcieliby poznać, ale oni odbierają czytelnikom tę szansę. Już kiedyś powiedziano, że to, do czego gazeta służy najlepiej, to wyścielanie kosza na śmieci. Prawda. A winę za to ponosi syndrom oziębłości redakcyjnej.

Antidotum na tę chorobę jest adrenalina, sprawiająca, że prawdziwy reporter, jakim jest Klester, zanurza się w serce Brazylii w poszukiwaniu opowieści takich jak ta, o rodaku, który pracuje, naciskając palcem wskazującym spust broni. Klester ma już dyplom z Brazylii: dwa lata pracy korespondenta tygodnika „Veja” w Amazonii są tyle warte, co intensywne szkolenie z sytuacji nadzwyczajnych.

Nie ogranicza się on do przytaczania zasłyszanych od kogoś wypowiedzi bohatera ani tego, co udało mu się ustalić na podstawie zgromadzonych różnych dokumentów. On oddaje się ćwiczeniom z archeologii dziennikarskiej, dokonując rekonstrukcji scen, dialogów, krajobrazów, gestów i odczuć.

Strachy wszelkiego rodzaju zaludniają stronice tej książki. Chcecie wiedzieć, jaka może być cena jednego życia? Mniej więcej: 30 kilo ryżu, 20 kilo fasoli, 10 kilo kawy, 10 kilo cukru, 5 kilo sera, 10 puszek oleju i 12 butelek wódki.

Chcecie wiedzieć, jak brzmią najważniejsze przykazania zabójcy? Pierwsze: nie zabijaj ciężarnej. Drugie: nie kradnij rzeczy ofiary. Trzecie: nie zabijaj innego rewolwerowca. Czwarte: żądaj zapłaty przed wykonaniem zadania. Piąte: nie zabijaj ofiary, kiedy śpi.

Nie chcę odsłaniać tajemnic. Tutaj się zatrzymam. Oddaję głos narratorowi. Historie takie jak ta, zrekonstruowana przez Klestera Cavalcantiego, to dla reporterów prawdziwa gratka. Są dramatyczne? Bez wątpienia. Pełne przemocy? Z pewnością. Szokujące? Niewątpliwie. Taki właśnie jest ten gorący kraj, w którym się dzieją, moi drodzy. To, co nazywamy „brazylijskim interiorem”, nie jest dla amatorów. Ale to talerz pełen smacznych kąsków dla reporterów.

Zapraszam, jeśli chcecie go poznać.Od autora

Trzeba było aż siedmiu lat rozmów, żeby Júlio Santana pozwolił mi na umieszczenie w tej książce swego prawdziwego nazwiska. Kiedy rozmawialiśmy po raz pierwszy, w marcu 1999 roku, zgodził się opowiedzieć mi swoją historię, zastrzegając, że nie zdradzi własnej tożsamości i nie pozwala ani mnie, ani komukolwiek innemu na zrobienie sobie fotografii. To całkiem zrozumiałe. Człowiek, z którym od tego dnia zacząłem rozmawiać – ze średnią częstotliwością jednego wywiadu w miesiącu – to profesjonalny zabójca, który podczas 35 lat pracy pozbawił życia blisko 500 osób. Dokładniej – 492 osoby, z których 487 zostało przez niego porządnie odnotowanych w zeszycie, z datą i miejscem zbrodni, kwotą otrzymaną za usługę oraz – co ważne – z nazwiskami zleceniodawców i ofiar.

Mój pierwszy kontakt z tym intrygującym obywatelem Brazylii miał miejsce podczas przygotowywania reportażu o pracy niewolniczej. W tamtym czasie, w marcu 1999 roku, nieco od ponad dwóch lat byłem korespondentem tygodnika „Veja” w Amazonii. Przygotowując ten reportaż, jeździliśmy z fotografem Janduarim Simõesem po różnych miastach w stanie Pará, poszukując osób, które kiedyś pracowały niewolniczo, oraz właścicieli ziemskich utrzymujących niewolników w swoich posiadłościach. Podczas operacji Policji Federalnej i Ministerstwa Sprawiedliwości w município Tomé-Açu, jeden z policjantów powiedział, że w tej okolicy jest czymś zwyczajnym wynajmowanie przez właścicieli ziemskich rewolwerowców, aby wykonali zlecenie polegające na zabiciu krewnych – na ogół synów i braci – robotników niewolnych, którzy uciekli z majątku. Jest to powszechnie praktykowany sposób powstrzymujący niewolników przed ucieczką, a uciekinierów zmuszający do powrotu do pracy.

Kiedy wyraziłem chęć porozmawiania z takim zabójcą, jeden z agentów Policji Federalnej uczestniczących w akcji w Tomé-Açu powiedział, że zna pewnego rewolwerowca i zapyta go, czy może mi udostępnić jego numer telefonu. Dla kogoś, komu kulisy pracy brazylijskiej policji nie są obce, niestety, żadną nowością nie jest obserwowanie przyjacielskich relacji między policjantami a kryminalistami. Ale w to, że agent PF naprawdę przekaże mi kontakt do zabójcy, uwierzyłem dopiero dwa dni później, kiedy zadzwonił do mnie i powiedział, że już rozmawiał z tym kilerem, i że mogę zatelefonować do niego nazajutrz, punktualnie o 14.00. Numer, który dostałem, był numerem budki telefonicznej naprzeciw piekarni w mieście Porto Franco w stanie Maranhão. W tamten piątek, 18 marca 1999 roku, podczas rozmowy trwającej blisko pół godziny, dowiedziałem się, że mężczyzna, którego historię chciałem opowiedzieć, nazywa się Júlio Santana i po raz pierwszy zabił człowieka, mając 17 lat, w roku 1971.

Sądząc po sposobie rozmowy i tonie głosu, Júlio nie sprawił na mnie wrażenia osobnika gwałtownego czy agresywnego. Mówił powoli, spokojnie, z ciężkim akcentem z północnego wschodu. Już podczas tego pierwszego kontaktu czułem wyraźnie, że ten człowiek gorączkowo pragnie opowiedzieć swoją historię. „Jeżeli tylko pan chce, opowiem panu wszystko. Nigdy wcześniej nikomu o tym nie mówiłem” – powiedział do mnie. Zanim zakończyliśmy rozmowę, umówiliśmy się na ciąg dalszy za pięć dni o tej samej porze. Kiedy tylko odłożyłem słuchawkę, zatelefonowałem do São Paulo, do redaktora prowadzącego „Veja”, Laurentina Gomesa, który zatwierdzał moje propozycje reportaży. Był podekscytowany pomysłem, żeby przygotować opis osoby płatnego zabójcy. Jednak nie moglibyśmy opublikować tak kontrowersyjnej i niesamowitej historii bez zdradzenia przynajmniej prawdziwego nazwiska jej protagonisty. A jeszcze lepiej by było, gdyby zabójca zezwolił na zamieszczenie swojej fotografii. Za każdym razem, kiedy rozmawiałem z Juliem, jego opowieść fascynowała mnie coraz bardziej, ale także topniały moje nadzieje na uzyskanie jego zgody, abyśmy ujawnili jego nazwisko i opublikowali zdjęcie. Przynajmniej nie w najbliższym czasie.

Przez ostatnie siedem lat prowadziłem rozmowy z człowiekiem, który zabił prawie pięćset osób, co traktował jako pracę zarobkową, i to był jedyny zawód, jaki uprawiał w życiu. Każda rozmowa telefoniczna sprawiała, że nasze relacje się zacieśniały, a ja czułem, że cieszę się coraz większym zaufaniem mojego rozmówcy, który coraz bardziej szczerze i emocjonalnie relacjonuje mi swoje historie. Od czasu do czasu powtarzałem mu, że chciałbym opowiedzieć o nim i jego życiu – od pewnego czasu nosiłem się już z zamiarem napisania książki – ale zaznaczałem, że do tego niezbędna jest jego zgoda na ujawnienie własnego nazwiska i wizerunku. Júlio pozostawał nieugięty, ja jednak nie traciłem nadziei i byłem przekonany, że pewnego dnia uda mi się go nakłonić, żeby zmienił zdanie. Stało się tak w styczniu 2006 roku, kiedy to Júlio powiedział mi, że postanowił skończyć z życiem kilera i zamieszkać z żoną i dwójką dzieci w innym stanie, daleko od Maranhão.

Ta informacja pozwoliła mi przekonać go, że jego największa obawa – lęk przed aresztowaniem, jeżeli jego nazwisko pojawi się w książce – nie ma już sensu ani podstawy. Mieszkając w innym stanie i wiodąc całkowicie inne życie, nigdy nie zostanie namierzony przez policję. „Ale jeśli zamieścisz moje zdjęcie w książce, złapią mnie” – powiedział Júlio nadal zaniepokojony. Wyjaśniłem, że fotografia jest konieczna, ale ukazując ją w książce, zastosujemy taki trick techniczny, żeby jego twarzy nie można było rozpoznać. W końcu, dając mi w ten sposób dowód najgłębszego zaufania, zgodził się, bym zrobił mu zdjęcie i użył w tej książce jego nazwiska. Był to mój wielki sukces, jednak nadal brakowało czegoś bardzo istotnego, a mianowicie osobistego spotkania z zabójcą. Aż do tej pory wszystkie rozmowy z Juliem Santaną prowadziłem przez telefon. Nie wiedziałem, jak on wygląda, jak się porusza, jak siada, jak się uśmiecha. Nie znałem domu, w którym mieszkają on, jego żona i dzieci. Aby to wszystko zobaczyć i poznać świat tego człowieka, fascynującego przedstawiciela brazylijskiej rzeczywistości, w kwietniu 2006 roku wybrałem się do Porto Franco, gdzie mieszkał Júlio z rodziną. Spędziłem tam trzy dni w towarzystwie mężczyzny pozornie całkiem zwyczajnego – spokojnego, pogodnego domatora, czułego dla żony i dzieci, bardzo religijnego. W niczym nie przypominał postaci zabójców zaludniających karty książek i kinowe ekrany.

Z trzema notesami wypełnionymi wyłącznie zapisami moich rozmów z Juliem przystąpiłem do następnego etapu pracy: poszukiwania innych źródeł, dokumentów i osób, które mogłyby potwierdzić opowieści bohatera tej książki – albo je zakwestionować. W ich efekcie udało mi się przeprowadzić wywiady prawie z czterdziestoma osobami – policjantami, krewnymi osób zamordowanych przez Julia i garimpeiros ze Sierra Pelada. Miałem też dostęp do archiwów policyjnych i akt sądowych. Przekonywałem się, że zarówno ci ludzie, jak i dokumenty nie tylko potwierdzają to, co Júlio mi opowiedział, ale ponadto dostarczają bardziej szczegółowych informacji na temat faktów opisanych w tej książce. Jedno z najbardziej zaskakujących świadectw przekazał były parlamentarzysta i były przewodniczący Partii Pracujących, José Genoino Neto.

W jednej ze swoich relacji Júlio Santana wspomniał, że w kwietniu 1972 roku uczestniczył w schwytaniu José Genoina, należącego do guerilli z Araguaia. Chcąc potwierdzić prawdziwość tej historii, umówiłem się na spotkanie z Genoinem w jego domu, w São Paulo. Powiedziałem mu, że pewna osoba – nie zdradziłem kto – twierdzi, że brała udział w jego schwytaniu w Araguaia i z najdrobniejszymi szczegółami – takimi, jak na przykład kolor sierści psa, który był w chacie w chwili schwytania ówczesnego partyzanta – zrelacjonowałem mu historię zasłyszaną od Julia. Pod koniec mojej opowieści José Genoino potwierdził wszystko i powiedział: „Ta osoba była tam z całą pewnością. Przytoczył pan szczegóły, o których nigdy nikomu nie wspominałem”. – Genoino pamiętał nawet, że w oddziale, który go pochwycił, był chłopak dużo młodszy od pozostałych. Był to Júlio Santana, mający w tamtym czasie 17 lat.

Historia, którą przeczytacie na kolejnych stronach, ukazuje życie człowieka urodzonego pośród puszczy amazońskiej, który miał wszelkie dane po temu, by – jak wielu mieszkańców Amazonii – zostać spokojnym rybakiem. Żyją tam ludzie zapomniani przez władze i rząd, w ich osadach nadal nie ma prądu, wodociągów, kanalizacji, szkół, ośrodków zdrowia. To świat pięknej przyrody, zamieszkany przez fascynujące zwierzęta i porośnięty wiekowymi drzewami, przez który płyną rzeki wydające się nie mieć kresu. Z tego baśniowego i niegościnnego świata wywodzi się Júlio Santana, Brazylijczyk, który spędził życie na zabijaniu Brazylijczyków. Myliłby się ten, kto by pomyślał, że Júlio popełniał zbrodnie tylko w puszczańskich ostępach Amazonii. Zabijał ludzi w wielu stanach, w tym w São Paulo, w Paranie, w stanie Bahía i w Goiás. Zawsze jednak szczycił się tym, że nigdy nie zabił nikogo z nienawiści czy z własnej inicjatywy. „Zabijam tylko wtedy, kiedy mi płacą za zabijanie”, powtarzał mi wiele razy. I pomimo blisko 500 zabójstw, jakie ma na swoim koncie, Júlio Santana był aresztowany tylko raz, w maju 1987 roku. Ma nadzieję, że nigdy więcej mu się to nie przytrafi.

* * *

koniec darmowego fragmentu
zapraszamy do zakupu pełnej wersji„Veja” – najpopularniejszy tygodnik opiniotwórczy w Brazylii, ukazujący się w nakładzie ponad miliona egzemplarzy.

Município – brazylijska jednostka administracyjna, odpowiednik powiatu.

Garimpeiro – poszukiwacz złota lub szlachetnych kamieni.

Sierra Pelada – największa kopalnia odkrywkowa złota na świecie, znajdująca się w Brazylii, w stanie Pará. Podczas gorączki złota w latach 80. XX wieku w straszliwych warunkach pracowało tam nawet 80 tysięcy garimpeiros.

Partia Pracujących – Partido dos Trabalhadores, brazylijska partia centrolewicowa, której najbardziej znanym politykiem jest Luiz Inácio Lula da Silva, prezydent Brazylii w latach 2003–2010.

Guerilla z Araguaia – Guerrilha do Araguaia, komunistyczna partyzantka, działająca w rejonie rzeki Araguaia w Amazonii na przełomie lat 60. i 70. XX wieku.