Beria oprawca bez skazy

Beria, na samo brzmienie tego nazwiska cierpnie skora na karku. Kim tak naprawde byl ?? Co robil i co za tym stalo ?? Wiele osob zadaje sobie te pytania.

Przeczytalem dwie jego biodrafie roznych autorow, kazda z nich daje swiatlo na rozne aspekty zycia tego czlowieka. A wracajac do tej ksiazki, zacznijmy od poczatku.

"Beria. Oprawca bez skazy"

Potężna biografia jednego z najbliższych współpracowników Stalina, szefa osławionego NKWD. Najciekawszy w książce jest opis lat po wojnie i po śmierci Stalina, gdy w ciągu 114 dni Beria zainicjował wielkie reformy systemu sowieckiego, a potem go aresztowano i po dętym procesie stracono. Mimo zbytniego wybielania Berii i nadmiernego brnięcia w szczegóły to interesujące dzieło.

Biografia najbliższego współpracownika Stalina, przez długie lata szefa osławionej i okrutnej policji politycznej, NKWD. Beria sam uczestniczył w niektórych śledztwach i katował aresztowanych. Po jego upadku w 1953r., Chruszczow zrobił z niego wcielenie zła, prawdziwego potwora czasów stalinowskich. A prawda jest taka, że wszyscy współpracownicy Stalina: Chruszczow, Mołotow, Malenkow i inni mieli morze krwi na rękach. Zaś czarna legenda Berii była im bardzo na rękę, bo ich wybielała, i ta czarna legenda, bardzo wzmocniona przez propagandę komunistyczną, do dzisiaj trzyma się całkiem dobrze.

Widoczna jest chęć autorki aby przegiąć pałkę w drugą stronę i wybielić swojego bohatera. Według niej był to inteligentny pragmatyk widzący konieczność reform systemu i zaprzestania represji stalinowskich, chciał zrobić z ZSRR coś w rodzaju demokracji federalnej, istny wizjoner. To duża przesada, zresztą autorka [Adres usunięty]ło pisze o aktywnej działalności Berii w masowych represjach czasów stalinowskich.

Najciekawszy w tym opasłym tomie był dla mnie opis lat powojennych, gdy Stalin stracił zaufanie do Berii, także do innych 'starych' członków Politbiura (Mołotow, Malenkow, Mikojan), ale starzejący się dyktator nie miał dość siły aby ich zniszczyć. Niewątpliwie Berii pomogło to. że kierował programem budowy sowieckiej bomby atomowej; jego inteligencja, pracowitość, zdolności organizacyjne odegrały ważną rolę w sukcesie tego przedsięwzięcia.

Po śmierci tyrana, w marcu 1953r., w ciągu 114 dni, Beria podjął błyskawiczną ofensywę w kierunku liberalizacji reżimu sowieckiego, [Adres usunięty]. uwolnił milion więźniów Gułagu, spośród 2,5miliona tam przebywających. Zapoczątkował też politykę większej autonomii narodowej w ramach ZSRR, [Adres usunięty]. walczył z rusyfikacją Ukrainy. Na arenie międzynarodowej parł do zjednoczenia Niemiec, które miały być neutralne. Te i inne reformy spowodowały niezadowolenie i strach aparatu partyjnego, Beria bowiem działał za szybko i był zbyt nieostrożny, twierdzi autorka. Dlatego szybko został obalony i zgładzony w najlepszym stylu stalinowskim: Proces Berii „przeprowadzono zgodnie z prawodawstwem wyjątkowym, przyjętym 1 grudnia 1934 r. po zabójstwie Kirowa, bez obecności adwokatów i możliwości odwołania się do postępowania kasacyjnego i do prawa łaski, z natychmiastowym wykonaniem kary śmierci po ogłoszeniu wyroku.” Zarzuty były naciągane, akt jego procesu nigdy nie odtajniono. Po śmierci Berii walki między przywódcami sowieckimi nie kończyły się już zagładą przegranych, zsyłano ich na prowincję lub emeryturę, reżim się ucywilizował...

Autorka niewątpliwie wykonała olbrzymią pracę, przekopała się przez wiele źródeł, ale rezultat jest niejednoznaczny, za dużo tam szczegółów, nazwisk, zdarzeń. Pani Thom wydaje się nie panować nad materiałem: rzeczy ważne przeplatają się z trywialnymi. Trzeba się sporo natrudzić aby znaleźć ciekawe syntezy w powodzi faktów, nazwisk i szczegółowych opisów intryg na średnich szczeblach władzy sowieckiej. W sumie rzecz cała robi bardziej wrażenie brudnopisu, niż przemyślanego i skończonego dzieła.

Mimo wszystko to bardzo ciekawa lecz kontrowersyjna biografia.

Książka została przez autorkę podzielona na cztery części: Błyskawiczny awans, Wojenna próba, Czas konfrontacji, Sto dni Berii. Wiele one mówią o ich treści. Jednak moim zdaniem najwłaściwszy byłby podział na dwie części. Pierwsza wg. mnie obejmuje okres życia i działania Berii do momentu śmierci Stalina, a druga krótki okres po tym wydarzeniu. Taka cezura ma pełne uzasadnienie. Śmierć Stalina zmieniła w Rosji wiele, także życie i działalność bohatera książki. Beria był i jest przez wielu uważany za inicjatora zamachu na życie Stalina, człowieka, który trzymał go tak blisko siebie, który wręcz namaścił go na swojego następce. Jaka była właściwie miedzy nimi relacja? Czy da się ją jednoznacznie określić?

Thom stawia wiele pytań. Oprócz w/w także to, jak potoczyłaby się historia Rosji, gdyby nie obalono Berii? Jak potoczyłaby się historia Europy, świata?

Jak autorka wywiązała się ze swojego zadania? Jak przedstawiła postać kata, człowieka odpowiedzialnego za śmierć i cierpienie tak wielu ludzi? Jak zaprezentowała człowieka, który miał ogromne wpływy, zdolności, wynaturzony umysł, poczynił tyle zła pozostając w cieniu? Tego dowiecie się z lektury tej pasjonującej książki. Autorka bardzo dobrze ukazuje złożoność i dwuznaczność postaci bohatera prezentując go na tle zachodzących zmian historyczno-społecznych. Jej Beria na podstawie uwzględnionych materiałów historycznych przechodzi etapy od prostego, nieokrzesanego, wulgarnego człowieka do zręcznego polityka, okrutnego kata, wizjonera, który doszedł na szczyt.

Książkę czyta się doskonale, choć treść, przytoczone fakty wielokrotnie wprawiają w osłupienie i niezrozumienie psychiki bohatera.

Zadziwia ogrom wręcz tytanicznej pracy, jaką musiała wykonać badaczka docierając do niedostępnych dotąd dokumentów, materiałów źródłowych rozsianych po całej prawie Europie i części Azji.

Jak wspomniałem na wstępie, nie jestem sowietologiem, nie jestem historykiem. Jednak wydaje mi się, iż autorce udało się stworzyć najbardziej wiarygodny z możliwych portret Ławrientija Berii. Co istotne, Thom nie ocenia, daje nam za to możliwość do wyciągania własnych wniosków.

Gorąco polecam. Doskonale dopracowana, bardzo przystępnie napisana, poparta bogatym materiałem źródłowym książka.