HAVEL (twarda)

� list gratulacyjny, który wysłał wiosną 1939 roku księdzu Jozefowi Tiso z okazji objęcia przezeń funkcji prezydenta kolaboranckiej Republiki Słowackiej. Mimo to trwający dwa lata proces Hugona Vavrečki zakończył się w 1947 roku wyrokiem uniewinniającym. W czeskich realiach sam fakt utrzymywania stosunków towarzyskich z nazistami, prowadzenia z nimi interesów czy też pracy na rzecz hitlerowskiej machiny wojennej nie oznaczał jeszcze kolaboracji - w innym bowiem razie za kolaborantów trzeba byłoby uznać niemal cały naród. W praktyce epitet ten zachowano dla tych funkcjonariuszy czeskich władz, którzy w dosłownym sensie tego słowa kolaborowali z okupantem, zajmując istotne stanowiska w aparacie władzy. I rzeczywiście, była niezaprzeczalna różnica między kimś w rodzaju osławionego ministra szkolnictwa i oświaty Protektoratu Czech i Moraw Emanuela Moravca, zdeklarowanego nazisty, który nawet rodzonemu synowi załatwił przyjęcie do SS, a dbającym tylko o swój interes producentem filmowym, który przez całą wojnę podejmował wystawnymi libacjami w swej willi na Barrandovie hitlerowskich dygnitarzy i oficerów gestapo, czy też dyrektorem fabryki zatrudniającej tysiące robotników. Wina tego pierwszego była bezsporna i oczywista dla wszystkich, dwaj pozostali na ogół nie byli uznawani za kolaborantów, zwłaszcza jeśli istniały okoliczności łagodzące (Havel wstawiał się u Niemców za aresztowanymi rodakami, a Vavrečka wspierał finansowo partyzantów). Nieliczny czeski ruch oporu składał się głównie z wojskowych, studentów i inteligencji. Wielu polityków, czynnych w oficjalnych strukturach władz Protektoratu Czech i Moraw, utrzymywało kontakt z Edvardem Benešem i czechosłowackimi środowiskami politycznymi na Zachodzie. Współorganizowali oni przerzut żołnierzy i ochotników do Polski, a stamtąd do Francji. To właśnie te środowiska padły ofiarą najcięższych prześladowań. Pierwsze fale represji przeszły już wiosną i latem 1939 roku, przed spodziewaną agresją Niemiec na Polskę. W listopadzie 1939 roku, w odwecie za zorganizowanie manifestacji patriotycznych z okazji czechosłowackiego święta narodowego (28 października), Niemcy zamknęli czeskie szkoły wyższe, rozstrzelali kilku działaczy samorządowych, a tysiąc dwustu studentów i wielu przedstawicieli inteligencji zesłali do obozów koncentracyjnych. Byli wśród nich ludzie tak znani, jak Ferdinand Peroutka (bliski przyjaciel Václava M. Havla), a także Milena Jesenská. Represje wzmogły się latem 1940 roku, gdy Wielka Brytania uznała czechosłowacki rząd na uchodźstwie, a Edvard Beneš, ogłosiwszy się jedynym legalnym prezydentem Czechosłowacji, zaktywizował działania ruchu oporu i siatek wywiadowczych w kraju. We wrześniu 1941 roku Adolf Hitler wysłał do Pragi swego ulubieńca, Obergruppenführera SS Reinharda Heydricha, by ten zaprowadził porządek w protektoracie. Heydrich zaczął od aresztowania czeskiego premiera, generała Aloisa Eliáša, i rozstrzelania kilku innych generałów, przywódców podziemnej organizacji wojskowej Obrona Narodu (Obrana národa). W ciągu następnych miesięcy zdziesiątkował ruch oporu, jednocześnie wprowadzając wiele udogodnień i przywilejów dla robotników, zatrudnionych w rodzimych zakładach, pracujących pełną parą na potrzeby Wehrmachtu. W rezultacie do końca 1941 roku działalność ruchu oporu niemal całkowicie ustała; za to postawy kolaboranckie w Czechach stały się tak powszechne, że zaniepokoiło to Beneša. Na jego polecenie 27 maja 1942 roku czechosłowaccy cichociemni przeprowadzili udany zamach na Heydricha. Człowiek numer trzy w nazistowskiej strukturze władzy, najwyższy rangą hitlerowski dygnitarz zlikwidowany przez ruch oporu w okupowanej Europie, zmarł na sepsę tydzień później, 4 czerwca 1942 roku. Natychmiast po zamachu Niemcy wprowadzili na całym obszarze Protektoratu Czech i Moraw stan wyjątkowy i rozpoczęli akcję odwetową, która pochłonęła pięć tysięcy ofiar. Symbolem represji stały się wsie Lidice i Ležáky, których mieszkańców wymordowano lub zesłano do obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. W Pradze torturowano i zabijano każdego, kto mógł mieć coś wspólnego z zamachowcami. Po kilku tygodniach gestapo wpadło na trop na skutek denuncjacji jednego z cichociemnych. Ostatni akt dramatu rozegrał się 18 czerwca 1942 roku. Siedmiu czechosłowackich komandosów, oblężonych w cerkwi Świętych Cyryla i Metodego przy ulicy Ressla, walczyło do końca: jeden zginął w walce, dwaj z powodu odniesionych ran, a czterej popełnili samobójstwo, nie chcąc dać się wziąć żywcem. Dwieście tysięcy Czechów na praskim placu Wacława ślubuje wierność ­Adolfowi Hitlerowi, 3 lipca 1942 roku Najwyżsi rangą przedstawiciele władz Protektoratu Czech i Moraw potępili zamachowców. Już 30 maja 1942 roku prezydent Emil Hácha oskarżył ,,