Papusza

już żoną Dyź­ka. Za­brał ją ze sobą, bo grał w or­kie­strze (,,Miał swój ze­spół, pięt­na­ście lu­dzi"). Byle kto nie mók pszyjść. Tyl­ko gru­ba ryba, bo za­ba­wa była po za­pro­sze­niu. Bar­dzo pięk­na sa­lo­wa mó­zy­ka. Je­den Pan dy­rek­tor szko­ły, ka­wa­lier w śred­nim wie­ku, bar­dzo pszy­stoj­ny był król, a ja kró­lo­wą zo­sta­łam. Do­sta­łam żywe kwia­ty i po­ma­rań­czy dzie­sięć, czte­ry dóże cze­ko­la­dy, per­fó­my trzy fla­ko­ni­ki, a sto­lik był za­ło­żo­ny róż­nym trón­kiem i tor­ta­mi. Szyb­ko roz­sła­wi­ło się po ca­łym mie­ście i cy­gan­ki były bar­dzo za­zdro­sne i złe na mnie. A sta­re cy­ga­ny pat­szy­li jak wil­ki, a ja Bogu du­cha nie win­na. Oj­ciec. W jej opo­wie­ściach nie ma na­zwi­ska ani imie­nia. Był z Cy­ga­nów Pol­ska Roma, z War­mi­ja­ków i z Ber­ni­ków. Pa­pu­sza pi­sa­ła, że z ojca lep­sza ro­dzi­na, ale nie spo­sób zro­zu­mieć dla­cze­go. Sami Cy­ga­nie plą­czą się w wy­ja­śnie­niach. Zmarł na Sy­be­rii (po­noć tra­fił tam za kra­dzie­że). W pa­mięt­ni­ku jest jesz­cze jed­no zda­nie: Mia­łam pięć lat i oj­ciec pszy­szedł, a ja się go ba­łam, bo nie rzył z nami. Nic wię­cej. Czę­sto, znacz­nie czę­ściej Pa­pu­sza mówi o mat­ce. Ka­ta­rzy­na, z domu Zie­liń­ska. Po­cho­dzi­ła z ga­li­cyj­skich Cy­ga­nów, ale wę­dro­wa­ła z wo­łyń­ski­mi. Kil­ka lat po śmier­ci ojca Pa­pu­szy wy­szła dru­gi raz za mąż. Za Jana Waj­sa, stry­jecz­ne­go bra­ta Dyź­ka. Bie­dę z nim mia­ła, bo był pi­jak i w kar­ty grał. Tra­cił wszyst­ko, co przy­no­si­ła ze wsi. Je­śli nie star­cza­ło pie­nię­dzy na wód­kę, ciął jej ple­cy ba­tem. Aż po­wie­trze ję­cza­ło, aż żmi­je jej na ple­cach po­ro­sły. I nikt sło­wa nie po­wie­dział w obro­nie. Bo Cy­gan może zro­bić z żoną wszyst­ko, co mu do gło­wy strze­li. Prze­grać w fer­bla. Mor­dę otłuc. Przy­du­sić nogą gar­dło. Spo­nie­wie­rać jak ścier­wo ja­kieś. Mat­ka Pa­pu­szy chcia­ła męża dzieć­mi uła­go­dzić. ,,Dużo dzie­ci - dużo szczę­ścia", mówi cy­gań­skie przy­sło­wie. Ro­dzi­ła je z upo­rem. Naj­pierw Prze­mka, a po­tem jesz­cze czwo­ro: Ja­ni­nę, Ju­lię, Ta­de­usza i Win­cen­te­go. Nie po­mo­gło. Rany na ple­cach go­iły się ty­go­dnia­mi. Pa­pu­sza pa­mię­ta mat­kę, jak sie­dzi w kuc­ki przy ogni­sku. Mię­dzy ko­la­na­mi trzy­ma kurę. Krew z od­rą­ba­nej gło­wy jesz­cze ka­pie, kie­dy ostrym, szpi­cza­stym no­żem wy­dłu­bu­je z niej oczy. Chwy­ta je w dwa pal­ce i ostroż­nie zszy­wa w jed­no, ,,na płask". Od­ci­na so­bie tro­chę wło­sów z war­ko­cza na ogon, po­tem szyb­kim ru­chem wy­ła­mu­je ku­rze pa­zu­ry i robi z nich rogi. Szy­ku­je ben­go­ro, dia­beł­ka, wró­żeb­ny re­kwi­zyt. Scho­dzą się inne Cy­gan­ki. Jed­na się śmie­je i na­śla­du­je chłop­kę z koń­ca wsi. Że­gna się trzy razy krzy­żem, splu­wa za sie­bie i krzy­czy: ,,Zgiń, prze­pad­nij, siło nie­czy­sta!". I opo­wia­da, jak jej wrzu­ci­ła do szklan­ki z wodą mu­ło­ro, trup­ka z wo­sku. Bla­dy, jak to umar­ły, wy­pro­sto­wa­ne nogi i ręce skrzy­żo­wa­ne na pier­si. - ,,Ktoś ma umrzeć w tym domu", mó­wię chłop­ce. ,,To jest woda od zmar­łe­go, śmierć wam ona nie­sie. Trze­ba ją wy­lać na cmen­ta­rzu. Dom ten jest w mocy cza­rów, mogę zło wy­pę­dzić, ale po­łóż, pa­niu­siu, pie­niąż­ki albo je­dze­nie". Dwa peł­ne to­boł­ki od niej przy­nio­słam. Dla głu­pie­go nie mam li­to­ści. Wszyst­ko mu we­zmę i tyl­ko po­śmie­ję się z jego bie­dy. Mat­ka skoń­czy­ła już ro­bić pierw­sze­go dia­bła. Małą Pa­pu­szę ob­la­tu­je strach, za­sła­nia oczy, bo on jak­by ży­wym wzro­kiem spo­glą­da. W garn­ku topi się oga­rek świe­cy, ko­bie­ta roz­cie­ra w pal­cach zwę­glo­ne drew­no i mie­sza je z wo­skiem. Po­da­je Pa­pu­szy ta­lię po­dar­tych kart. Dziew­czyn­ka wy­dzie­ra czer­wo­ne ser­ca i robi z nich kul­ki na oczy dla czar­ne­go dia­bła. Tro­chę nie­chluj­nie. Zbyt jej się śpie­szy, cze­ka na nią Adaś, pierw­sza mi­łość. 1963 rok Był w mo­ich la­tach, mie­li­śmy po dzie­sięć, kie­dy­śmy się ba­wi­li, że­śmy niby mąż i żona. On mnie bił, niby wy­sy­łał na wróż­by na wieś, ja coś pszy­no­si­łam w to­boł­kach, na­wet so­bie ro­bi­li­śmy miesz­ka­nie, ta­kie małe bót­ki sta­wia­li­śmy. Bie­gną przed sie­bie, omi­ja­ją ścież­ki w le­sie. Nocą cho­dzi po nich dia­beł. Le­piej li­cha nie ku­sić. Sły­szą za ple­ca­mi, jak sta­ra Cy­gan­ka zło­rze­czy. Wy­ma­