Ben Gurion. Twórca współczesnego Izraela - ebook

Przedmowa do wydania polskiego

„Polacy i Izraelczycy – niczym dawni kochankowie – interesują się sobą nawzajem” – napisali kilka lat temu autorzy książki o polskich korzeniach Izraela. Tematyka dotycząca państwa żydowskiego nie jest obojętna w Polsce. Na półkach księgarskich znajdujemy wiele książek jej dotyczących, badania nad Izraelem prowadzą różne instytucje naukowe w naszym kraju. Coraz więcej osób wyjeżdża do Izraela, zwiększa się oferta biur podróży czy linii lotniczych...

Częścią polskiego myślenia o państwie żydowskim jest przekonanie, że powstało ono dzięki Żydom z Polski, że Polska zajmuje w nim szczególne miejsce. Ilustracją tych opinii są nie tylko emocjonalne, uproszczone przekazy, ale także dowcipy polityczne, jak ten z czerwca 1967 r. o naszych Żydach zwyciężających komunistycznych Arabów.

Tematyka izraelska pojawia się w wielu książkach, ale historiografia w języku polskim jej poświęcona została zdominowana przez powojenne konflikty i wojny z państwami arabskimi, dzieje dyplomacji, szpiegowskie historie, kwestie społeczne, religijne… Na Izrael spoglądamy przede wszystkim z perspektywy politycznej lub postrzegając go jako Ziemię Świętą.

W naszym myśleniu o Izraelu brakuje ludzi. Coraz bardziej poznajemy fakty, wydarzenia, procesy..., ale niewiele wiemy, kim byli ci, którzy je tworzyli, dlatego książka prof. Anity Shapiry o Ben Gurionie otwiera nowe drzwi w polskiej historiografii, w której do tej pory niewielu było Izraelczyków.

Książka o „przywódcy narodu”, jednej z najbardziej znaczących postaci XX w. jest zapisem losów człowieka, w którego życie wielokrotnie wdzierała się wielka historia. Jest to także opowieść o podporządkowaniu swojego życia „czemuś większemu i bardziej świętemu niż cokolwiek na świecie”.

Autorka książki jest wybitną historyczką, jak mało kto zna nie tylko swojego bohatera, ale także jego przyjaciół, zwolenników i przeciwników politycznych. Zna świat, w którym żył, wydarzenia, które kształtowały jego myślenie, poglądy, które miały wpływ na podejmowane w życiu wybory. Opowieść o Ben Gurionie zaczynamy w Płońsku. Prof. Anita Shapira pokazuje nam miasto, w którym bohater jej książki spędził dzieciństwo. Poznajemy świat, środowisko, w którym dorastał, przysłuchujemy się młodzieńczym dyskusjom, ale także świadkujemy pierwszemu zakochaniu, tęsknym spojrzeniom…

Zaletą tej książki jest zatrzymanie się nad detalem. Szczegół opowiada nam, co kształtowało młodego Dawida, co powodowało wybory, którym pozostał wierny przez całe życie. Z Płońska wyjeżdżamy do Warszawy, poznajemy blaski i cienie samodzielności, ale także konsekwencje politycznych wyborów, pierwsze aresztowanie. W życie Dawida Grüna po raz pierwszy wkracza wielka historia, rewolucja 1905 r. Rok później wyjazd do Palestyny zaczyna nowy, najważniejszy rozdział w życiu młodego syjonisty. Poważne, polityczne decyzje przeplatają się z młodzieńczym zakochaniem, a narrację o doniosłych wyborach ubarwia informacja o matce dziewczyny, która w czasie podróży do Palestyny spała na statku między młodymi.

Przyjazd do Ziemi Obiecanej był przełomem w życiu dwudziestolatka z Płońska. Najmocniej pokazuje to przemiana Dawida Grüna w Dawida Ben Guriona. Prof. Anita Shapira barwnie przedstawia kolejne światy swojego bohatera: brama portu w Jaffie była wejściem w nową rzeczywistość, tak różną od carskiej Rosji. Ale ta wyśniona, wymarzona, idealizowana rzeczywistość pokazuje także trudne oblicze. Autorka przejmująco pisze o samotności emigrantów, w której musiały wystarczyć ideały, dla których domem stawała się partia. Kolejne lata nie były czasem stabilizacji. Studia w Stambule zostały przerwane przez wojnę, na realizację ideałów brakowało pieniędzy, a codzienność dostarczała nowe problemy: choroby, poczucie niezrozumienia przez najbliższych…

W 1914 r. wielka historia ponownie wkracza w życie Ben Guriona, pojawiają się nowe doświadczenia polityczne: rozczarowanie Turcją, nadzieje związane z deklaracją Balfoura. Wielka wojna, rewolucja bolszewicka, mandat brytyjski nad Palestyną są powodem nowych politycznych wyzwań. Opowieść o kolejnych działaniach Ben Guriona w Palestynie czy USA podsumowuje stwierdzenie, że „nie powstało jeszcze kowadło, które przekułoby talenty chłopaka z Płońska w skuteczną broń”. Książka prof. Anity Shapiry jest opowieścią o drodze, o przemianie żydowskiego chłopaka z Płońska w „przywódcę narodu”. Wspomniana przemiana nie była oczywistym, gotowym scenariuszem.

Wielka historia nie opuszcza bohatera książki. Wydarzenia w niespokojnej Europie w latach 30. i 40.: dojście Hitlera do władzy, wybuch II wojny światowej, Zagłada, mają wpływ na sytuację na Bliskim Wschodzie. Mieszkańcy Palestyny żyją w strachu przed inwazją. Dla polskiego czytelnika zaskakująca jest perspektywa polityczna Ben Guriona w czasie wojny. W książce nie pojawia się data 1 września 1939 r., końcówka okresu pokoju została odnotowana kolejnym kongresem syjonistycznym, z którego uczestnicy wyjeżdżali pełni niepokoju, ponieważ do obradujących dotarła wiadomość o pakcie Ribbentrop-Mołotow. Wojna pojawia się w opowieści o Ben Gurionie w związku z postawą wobec Wielkiej Brytanii, inwazją na Holandię, klęską Francji, ewakuacją Dunkierki, bitwą o Anglię czy atakiem na Pearl Harbor. Nie odnotowana została operacja Barbarossa, kolejne etapy Zagłady. W czasie wojny Ben Gurion wyjeżdża do Wielkiej Brytanii i USA, zajmuje się Programem Biltmore, dba o jedność partii, dostrzega rasizm Brytyjczyków w koloniach. Perspektywa Ben Guriona dotyczy Palestyny, tu ma powstać wspólnota żydowska, do której przyjadą Żydzi. Informacje o Zagładzie, „o potwornościach i nieszczęściach, jakich nie wymyśliłby Dante i Poe”, docierają do Palestyny wraz z przyjazdem kilku ocalałych. Korespondencja z tego okresu odsłania emocje Ben Guriona, na zewnątrz jednak pojawiał się wyraźny przekaz „przeciwko rozdrapywaniu ran”. Dla polskiego czytelnika rozdział o życiu Ben Guriona w czasie wojny pozostawia wiele pytań bez odpowiedzi.

Zakończenie wojny przynosi nowe, wielkie wyzwania. W listopadzie 1947 r. ONZ przegłosowała plan podziału Palestyny, pół roku później, 14 maja 1948 r., zostało proklamowane państwo żydowskie. „Jeśli zechcecie nie będzie to legendą…” napisał na początku XX w. Theodor Herzl. Marzenie stało się rzeczywistością. Książka prof. Anity Shapiry opowiada o tym, jak trudno było budować własną, wymarzoną ojczyznę w skomplikowanej bliskowschodniej rzeczywistości, jak niełatwo było tworzyć każdy element własnej państwowości: system polityczny, gospodarkę, kulturę, język, tożsamość, miejsce dla religii, międzynarodowe sojusze w zimnowojennym świecie...

Książka o Ben Gurionie jest nie tylko polityczną opowieścią. Poznajemy „przywódcę narodu”, ale także człowieka. Zamieszczone w książce fragmenty listów pokazują obszary, do których najtrudniej jest dotrzeć badaczowi. Prof. Anicie Shapirze to się udało. Dzięki książce dowiadujemy się nie tylko o kolejnych politycznych inicjatywach Ben Guriona, ale także o jego emocjach, smutkach, gorszych i lepszych stronach charakteru. Autorka interesująco pokazuje, jak polityka stopniowo podporządkowała sobie jego życie prywatne: po ceremonii zawarcia małżeństwa młody małżonek udał się na spotkanie partyjne, a spóźnienie usprawiedliwił… ślubem.

Warto wspomnieć, że praca prof. Anity Shapiry jest również opowieścią o pokoleniu młodych Żydów, o środowiskach żydowskich w Europie i w USA. Autorka konfrontuje swojego bohatera, syjonistę, z tymi, którzy wybierali inaczej, którzy inaczej, aniżeli on, chcieli realizować swoją żydowskość. Ten wielowątkowy plan jest nie tylko ciekawy i ważny, ale przede wszystkim pozwala nam lepiej zobaczyć, zrozumieć świat diaspory i jiszuwu.

Książka Anity Shapiry jest także fascynującym studium o tworzeniu państwa, jest pretekstem do poznania ludzi, którzy walczyli o własną ojczyznę, wykorzystując wielkie zwroty w historii, którzy swoje ideały zamienili w rzeczywistość. A kiedy idea stała się faktem, budowali krok po kroku własną, trudną państwowość. Nie ma wątpliwości, że ta część książki brzmi znajomo dla polskiego czytelnika. Warto w tym miejscu zatrzymać się i uświadomić sobie, jak wiele wspólnego mają izraelskie i polskie doświadczenia.

Książka o Ben Gurionie jest także ciekawą lekcją polityki, jest opowieścią o tym, jak rodzą się nowe idee i działania polityczne, jak zmieniają się, doświadczają niełatwych kompromisów czy porażek. Warto zaznaczyć w tym miejscu, że autorka książki zadbała, żeby czytelnik poznał nie tylko sposób myślenia jej bohatera, ale także jego przeciwników, ich programy, oceny sytuacji czy polityczne emocje.

Ben Gurion zmarł w grudniu 1973 r., jego grób znajduje się w Sede Boker na pustyni Negew, gdzie spędził ostatnie lata życia. Warto, będąc w Izraelu, odwiedzić to miejsce. Także ono, swoją surowością, skromnością opowiada o człowieku, który podporządkował swoje życie „czemuś większemu i bardziej świętemu niż cokolwiek na świecie”.

Bożena Szaynok, Uniwersytet WrocławskiWstęp

W drzwiach drewnianego domku w Sede Boker stała Paula Ben Gurion, zagradzając wejście.

– Pani w jakiej sprawie? – warknęła.

– Jestem umówiona na wywiad z panem Ben Gurionem – wyjaśniłam zmieszana.

Odsunęła się, żebym mogła przejść.

– Tylko niech go pani nie zmęczy! – przykazała.

Przygotowywałam swoją pierwszą pracę badawczą na temat organizacji Ha-Szomer (Strażnik). Chciałam wyjaśnić pewną kwestię dotyczącą konfliktu między byłymi członkami Ha-Szomer a Ben Gurionem, który był wtedy sekretarzem generalnym Histadrutu, centrali związków zawodowych. Napisałam do emerytowanego przywódcy list, prosząc o spotkanie, żeby omówić tę sprawę. Byłam nieznanym naukowcem u progu drogi zawodowej, młodą, nic nieznaczącą kobietą. Mimo to Ben Gurion osobiście mi odpisał na kartce z jednego ze swoich numerowanych notesów, z arkuszami kalki między stronicami. Zgodził się na spotkanie, a nawet na to, żebym wybrała dogodny dla siebie termin. Razem z mężem i maleńkim synkiem wsiedliśmy do naszego fiacika 600 i wyruszyliśmy z Tel Awiwu na południe. Podróż do Sede Boker po wyboistych drogach trwała ponad trzy godziny. Na postojach mój synek z uciechą gonił ptaszki po polach, a mąż gonił za nim.

Gdy przekroczyłam próg słynnego domku, Ben Gurion przyjął mnie bardzo uprzejmie. Otworzył swój dziennik z odpowiedniego roku i długo opowiadał o sprawie Ha-Szomer. Wspaniały starzec oczarował mnie. Spędziłam z nim ponad dwie godziny. Potem wyruszyliśmy w długą drogę powrotną i dopiero wjeżdżając do Tel Awiwu, uświadomiłam sobie, że Ben Gurion nie odpowiedział na moje py-tanie.

Zajmowałam się później wieloma zagadnieniami, Ben Gurion, naczelna postać w dziejach syjonizmu, zawsze był obecny w moich pracach, ale nigdy dotąd nie wysuwał się na pierwszy plan. W mojej biografii Berla Kacnelsona, z którym przyjaźnił się i wspólnie sprawował przywództwo ruchu syjonistycznego, jest drugą pod względem ważności postacią, po głównym bohaterze. Podczas wojny o niepodległość wszedł w konflikt z dowództwem Hagany, brutalnie zdymisjonował Jigala Alona – ulubieńca armii, najlepszego z polowych dowódców. Pisałam o tym książki. Tylko w kilku artykułach przyznałam mu pierwszoplanowe miejsce, na przykład w tym o jego stosunku do Biblii i jej roli w kulturze izraelskiej. Nastał więc już chyba czas, żeby uczynić go wreszcie głównym bohaterem, co robię w tej biografii.

Ben Gurion za życia i po śmierci przyciągał wielu pisarzy i biografów – byli wśród nich historycy, dziennikarze, wielbiciele i antagoniści. Tak za życia, jak i później wywierał ogromny wpływ, i wielu autorów nie potrafiło się pozbyć sympatii lub nienawiści, dawnych uraz lub skłonności do schlebiania. Do najwybitniejszych biografów Ben Guriona należą Michael Bar Zohar i Szabtaj Tewet , z których pracami bardzo dokładnie się zapoznałam i wykorzystałam je we własnej książce. Inni historycy zajmowali się konkretnymi zagadnieniami z jego biografii, jak na przykład decyzją o rozpoczęciu kampanii na Synaju, stosunkami z intelektualistami, postawą wobec diaspory itd. Czytałam oczywiście te publikacje i gdzie indziej zrobiłam z nich użytek, ale pisząc tę książkę, oparłam się głównie na własnych badaniach. W swojej pracy badawczej dokonałam wielu nowych ustaleń dotyczących okresu po 1948 roku, który Tewet pominął, a Bar Zohar zajął się nim tylko fragmentarycznie. Korzystałam nie tylko z archiwum Ben Guriona w Sede Boker, dostępnego w internecie, ale i z jego dokumentów zgromadzonych w archiwach Armii Obrony Izraela, gdzie znalazłam wiele interesujących materiałów, zwłaszcza listów.

Ben Gurionowi jako postaci publicznej poświęcono wiele prac, ja natomiast starałam się również nakreślić jego portret jako osoby prywatnej, a także opisać długi proces, w trakcie którego stał się przywódcą narodu i jedną z najbardziej znaczących postaci XX wieku. Ben Gurion nie był skłonny do ujawniania uczuć, trudno dotrzeć do wnętrza jego jaźni. Mam nadzieję, że niniejsza książka uzupełni o nową perspektywę ogromny zbiór prac dotyczących jego dokonań, porażek i roli, jaką odegrał w historii.Wydawnictwo Akademickie DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (22) 620 32 11, (22) 654 01 49
e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki orientalne

• Języki Azji i Afryki

• Literatury orientalne

• Skarby Orientu

• Teatr Orientu

• Życie po japońsku

• Sztuka Orientu

• Dzieje Orientu

• Podróże – Kraje – Ludzie

• Mądrość Orientu

• Współczesna Afryka i Azja

• Vicus. Studia Agraria

• Orientalia Polona

• Literatura okresu transformacji

• Literatura frankofońska

• Być kobietą

• Temat dnia

• Życie codzienne w…

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową