Czas mroku

w 1904 roku, by następnie, w 1924 roku, wrócić na łono torysów - wykazywał się tymczasem zdumiewającą lojalnością w stosunku do Chamberlaina. Nie inaczej było i tego dnia, kiedy w połowie wystąpienia Lloyda Georgea, by ocalić premiera, przyjął na siebie całą winę: ,,Biorę na siebie pełną odpowiedzialność za wszelkie decyzje podejmowane przez Admiralicję i jestem gotów ponieść konsekwencje"[13]. Lloyd George, któremu Churchill przerwał wówczas, użył zgrabnej riposty: ,,Wielce szanowny panie pośle. Dżentelmen nie powinien pozwalać sobie na robienie za schron przeciwlotniczy po to tylko, by odłamki nie poraniły jego towarzyszy"[14]. Wyznanie win Churchilla było pierwszą odsłoną pozorowanej misji ratunkowej obliczonej na porażkę, ale też na pozyskanie sobie przychylności towarzyszy partyjnych poprzez wzruszający pokaz lojalności. Trudno byłoby o dogodniejszą okazję, by zademonstrować, jak bardzo potrafi być ,,premierowski", kiedy się postara, a tym samym jako czarny koń w stawce dopisać nieformalnie swoje nazwisko do listy kandydatów na to stanowisko. Kiedy w końcu nadeszła kolej Winstona do zabrania głosu - korzystał z tej sposobności niekrótko - buntownicy zamarli w wyczekiwaniu i nadziei na wiekopomne słowa potępienia. Tymczasem on nie powiedział nic, co mogłoby zapaść na długo w pamięć, ani nawet nic takiego, czego sam Chamberlain nie mógłby wyryć na swoim nagrobku. Churchill wygłosił tak kunsztownie nikłe pochwały, że ostatecznie powiedział dokładnie tyle, ile chciał: zbyt mało, zbyt późno. Festiwal słów, którym Winston mógł uraczyć zgromadzonych, wyraźnie został zachowany na właściwszy moment, zwłaszcza że w głowie powstawały już zręby przyszłych przemówień, po cichu powtarzane wyrażenia, które w nadchodzących dniach miały się przysłużyć innemu, bardziej spektakularnemu celowi, i nie należało wystrzelać się z nich już teraz. Kiedy Churchill wrócił na miejsce, swoim przemówieniem zapewne uzyskał jedno: jego gwiazda może nie świeciła jeszcze pełnią blasku, ale w tamtych krytycznych chwilach nie straciła go zbyt wiele, podczas gdy wszystkie pozostałe widoczne na firmamencie natychmiast zgasły. Kiedy więc przewodniczący wezwał Izbę Gmin do głosowania, większość opinii była zdecydowana. ,,Chips" Channon wspominał: Patrzyliśmy na szeregi buntowników zgromadzonych w przedsionku opozycji [...]. ,,Quislingowie", uderzyliśmy w nich, ,,sprzedawczyki". ,,Potakiwacze", odgryźli się [...]. ,,281 za, 200 przeciw" [...]. Rozległy się krzyki ,,Wynoś się, precz" [...] a ten stary dureń Josh Wedgwood zaczął wymachiwać rękami i zaintonował Rule Britannia. Siedzący obok niego Harold Macmillan dołączył do śpiewu, ale obaj zostali wybuczani. Neville sprawiał wrażenie człowieka powalonego na kolana złowrogim wynikiem głosowania. Wyglądał na posępnego, zadumanego i przybitego [...]. Tego wieczoru nie było tłumu, który wzniósłby okrzyki na jego cześć, jak to miało miejsce przed Monachium; teraz był sam, samotny człowieczek, który dawał z siebie wszystko na rzecz Anglii.[15] Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki PRZYPISY I. IZBA PODZIELONA [1] Przemówienie Leo Ameryego podczas tzw. debaty norweskiej w parlamencie brytyjskim, za: Hansard, Conduct of the War, debaty Izby Gmin (HC Deb), V seria, 7 maja 1940, t. 360, s. 1140-1151 (Jest to zarazem parafraza słów Olivera Cromwella z 20 kwietnia 1653 roku, adresowanych do Parlamentu Kadłubkowego - przyp. tłum.). [2] Chips: The Diaries of Sir Henry Channon, red. James, Weidenfeld & Nicolson, London 1993, s. 245. [3] Arthur Greenwood, w: Conduct of the War, dz. cyt., s. 1171-1172. [4] Admirał sir Roger Keyes, tamże, s. 1127-1128. [5] Clement Attlee, tamże, s. 1093-1094. [6] John Colville, The Fringes of Power: Downing Street Diaries 1939-1955, Hodder and Stoughton, London 1985, 6 maja 1940, s. 91. [7] Herbert Morrison, w: Conduct of the War, dz. cyt., 8 maja 1940, s. 1265. [8] John Colville, Fringes of Power, dz. cyt., s. 93: sir Samuel Hoare (minister lotnictwa), sir John Simon (minister finansów), sir Kingsley Wood (lord strażnik tajnej pieczęci). [9] Hugh Dalton, The Fateful Years: Memoirs 1931-1945, Frederick Muller, London 1957, s. 305. [10] David Lloyd George, w: Conduct of the War, dz. cyt., s. 1283. [11] National Library of Wales, lady Olwen Carey-Evans Papers 122/14a, Margaret Lloyd George do pani PHG, 15 maja 1940. [12] Dziennik Nevillea Chamberlaina, 16 czerwca 1940, w: Neville Chamberlain Papers, University of Birmingham. [13] Winston S. Churchill, w: Conduct of the War, dz. cyt., s. 1251-1266. [14] David Lloyd George, tamże, s. 1283. [15] , dz. cyt., s. 246-247. [1*] Podczas konferencji monachijskiej we wrześniu 1938 roku w opinii większości Chamberlain ustąpił przed wszystkimi żądaniami Hitlera, sam jednak utrzymywał, że wynegocjował pokój.