Boso przez ciernie i kwiaty
“Nareszcie! Tym jednym słowem można najkrócej określić znaczenie edycji wspomnień Estery Racheli Kamińskiej. Nieliczni historycy teatru wiedzieli o ich istnieniu, ale dotarcie do nich nie było sprawą prostą (…). Mimo legendarnej sławy <<matki teatru żydowskiego>> i powszechnego uznania, nigdy jednak nie ukazały się w formie książkowej” – tak prof. Janusz Degler określił w recenzji sensacyjność publikacji piątego tomu serii Żydzi. Polska. Autobiografia.
Memuary Kamińskiej zostały opublikowane w latach 1926–1927 na łamach warszawskiego dziennika jidysz „Der Moment”. Ramy chronologiczne wspomnień tworzą lata 1870–1897. Stanowią one niezwykle cenny dokument przedstawiający narodziny profesjonalnego teatru żydowskiego. W książce ukazane zostały przede wszystkim perypetie wędrownej trupy teatralnej, odwiedzającej miasta i miasteczka obecnej Polski. Wspomnienia dostarczają też cennych informacji na temat nieznanych faktów z początkowego okresu życia i kariery aktorki. Nosząc cechy autobiografii, wprowadzają w świat uczuć, przeżyć i dylematów kobiety z generacji „pionierek” na scenie jidysz. Przedstawiają upośledzenie społeczne i edukacyjne ubogich żydowskich dziewcząt. Ponadto pokazują na konkretnym przykładzie przebieg modernizacji młodych kobiet żydowskich. Umożliwiają wgląd w proces kształtowania się poczucia tożsamości litewskiej Żydówki, poddanej rosyjskiego cara, rodzinnie związanej z Warszawą. Wspomnienia te stanowią dokument przydatny do badania kontaktów kulturowych białorusko-rosyjsko-polsko-żydowskich i prawosławno-żydowskich oraz macierzyństwa w życiu i na scenie. Ukazują wpływ polityki na kulturę i sztukę „podporządkowaną” przez pryzmat sytuacji żydowskiej aktorki w Cesarstwie Rosyjskim w okresie zakazu teatru jidysz (1883–1905).
We wstępie do tomu Mirosława Bułat tworzy szerokie tło historyczne i biograficzne oraz warunki polityczne, społeczne, kulturowe i środowiskowe działalności pierwszych żydowskich trup teatralnych.
W serii ukazały się:
Moje wspomnienia, TOM I, Jacheskiel Kotik Moje wspomnienia, TOM II, Jacheskiel Kotik Obrazki z moich lat chłopięcych, Ludwig Kalisch Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich. Zwój pana Meira. Zwój nienawiści, Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Jom Tow Lipmann Heller
Wstęp IX
Pod władzą cara IX
Życie i twórczość Estery Racheli Kamińskiej XXII
Estera Rachela Kamińska przed 1905 rokiem XXIII
Estera Rachela Kamińska po 1905 roku XL
„Matka teatru żydowskiego”, „królowa-matka”, mama.
Estera Rachela Kamińska w domu LVIII
Żydzi w Cesarstwie Rosyjskim (1772–1881) X
Żydzi w Cesarstwie Rosyjskim (1881–1917) XVIII
Upamiętnienie.
Druk wspomnień i listów LXIX
Boso przez ciernie i kwiaty w kontekście
XIX-wiecznych wspomnień aktorów i aktorek europejskich LXXIV
Nota edytorska XCII
Wybrana bibliografia XCV
Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego”
Dom 3
Dzieciństwo 6
Koledzy i koleżanki, chrześcijanie i chrześcijanki 12
Do Warszawy! 19
W drodze 24
Warszawa! 29
Aromat teatru 31
Goldfaden 32
Rodzice się trwożą 37
U żydowskich aktorów na Grzybowie 40
W fabryce Polakiewicza 44
W firmie obuwniczej 47
Śmierć rodziców 49
Cuda w podróży 50
Dobrzy ludzie i złe duchy 56
U brata chazana w Thorn 60
Przechrzta tworzy w Warszawie teatr żydowski 65
Aktorskie kawały 68
Ode mnie zależy los żydowskiego teatru – mówi gojka 69
Próba „generalna” (Generał na próbie) 73
Pierwszy występ na scenie 74
Nowe przeszkody 78
Zdrożne podejścia 81
Moje pierwsze występy gościnne na prowincji 82
Goście z Rosji (Fiszzon i jego kompania) 83
Zaczyna się moja długa droga przez ciernie 85
Pod władzą Fiszzona 88
Naczalnik wywołuje skandal 90
Szulamis w piwnicy browaru 92
Ślub z Abrahamem Izaakiem Kamińskim 95
Pod własną dyrekcją 99
Gramy teatr w… stajni 100
Małomiasteczkowi „miłośnicy teatru” 103
„Teatromani” 104
Klęska z powodu bosej dziewicy z Przasnysza 106
Zbyt „rewolucyjni” dla Ciechanowa, zbyt „biblijni” dla Mławy 109
Pułtusk 113
Strajk radomskich muzykantów 115
Gramy w koszarach 118
Kosze ratują mnie od pewnej śmierci 120
Gubernator zaprasza mnie na użyn 122
Policmajster i gubernator się czubią 126
Chcą mnie odkupić od męża 128
Dziwny klient 129
Jestem matką! 132
Nieszczęście z tym „niemieckim” 134
Pierwsze dziecko odchodzi – drugie się rodzi 136
Sceny tragikomiczne 139
Łódź 141
Strefa osiadłości 143
„Doktor” Dawid Fryszman 147
Summary 153
Spis ilustracji 155
Indeks osobowy 161
Indeks geograficzno-topograficzny 167
Indeks tytułów 171
