Zły Tyrmand (twarda)

hał. Po­trzeb­na była ja­poń­ska wiza, za któ­rą fał­sze­rze li­czy­li so­bie bar­dzo sło­no. W do­dat­ku oka­za­ło się, że za każ­dym ra­zem ko­pio­wa­li tę samą wizę, wy­sta­wio­ną na na­zwi­sko Ro­sen­krantz. Do­ku­men­ty wy­pi­sy­wa­ne były po ja­poń­sku, więc nikt poza Ja­poń­czy­ka­mi nie mógł się w tym zo­rien­to­wać. Kie­dy wresz­cie po­ła­pa­no się w oszu­stwie, Tyr­mand, choć miał już pie­nią­dze na wizę, zo­stał na lo­dzie. Do War­sza­wy za­ję­tej przez Niem­ców prze­bi­jać się też nie było sen­su. Po­sta­no­wił prze­cze­kać. Gdy w 1940 roku Li­twę po­now­nie za­ję­li Ro­sja­nie, Mi­łosz przy­je­chał do Wil­na zor­ga­ni­zo­wać punkt le­ga­li­za­cji do­ku­men­tów oso­bom, któ­rym gro­zi­ło aresz­to­wa­nie. Za­szedł też do sub­lo­ka­tor­skie­go po­ko­iku Tyr­man­da i do­wie­dział się, że ko­le­ga pra­cu­je w ,,Praw­dzie Kom­so­mol­skiej". Obu­rzo­ny, w pierw­szej chwi­li chciał wyjść. - Słu­chaj, ga­ze­ta wy­cho­dzi po pol­sku, ro­bią ją Po­la­cy, to je­dy­ny spo­sób, by spró­bo­wać prze­my­cić coś przez cen­zu­rę - tłu­ma­czył mu Tyr­mand. Po­ka­zy­wał swo­je fe­lie­to­ny, mó­wił, że trze­ba prze­ra­żo­nych lu­dzi pod­trzy­my­wać na du­chu, upo­mi­nać się o pra­wo Po­la­ków do trak­to­wa­nia rów­ne­go z in­ny­mi. Po­kłó­ci­li się. Mi­łosz był wte­dy nie­prze­jed­na­ny. Uwa­żał, że nie moż­na do­ga­dy­wać się z kimś, kto 17 wrze­śnia wbił Pol­sce nóż w ple­cy. Wście­kły wy­szedł, ale kie­dy był na­stęp­nym ra­zem w Wil­nie, zno­wu za­stu­kał do po­ko­ju Tyr­man­da. - Wpa­da­łem do nie­go, żeby po­ga­dać z kimś in­te­li­gent­nym - wspo­mi­na Mi­łosz. - Im­po­no­wał mi swo­ją by­stro­ścią. Pro­wa­dzi­li­śmy dłu­gie, noc­ne roz­mo­wy, jed­na­ko­wo pe­sy­mi­stycz­nie wi­dząc przy­szłość. Po wej­ściu Ro­sjan z żyw­no­ścią było w Wil­nie co­raz go­rzej. Mi­łosz przy­wo­ził Tyr­man­do­wi z ro­dzin­ne­go ma­jąt­ku a to parę kilo kieł­ba­sy, a to wód­kę pę­dzo­ną po wsiach, cza­sem miód. A po par­ce­la­cji ma­jąt­ku sam też prze­niósł się do Wil­na. Za­czę­li spo­ty­kać się jesz­cze czę­ściej, prze­ga­du­jąc całe wie­czo­ry. Tyr­mand cią­gle szu­kał oka­zji do uciecz­ki. Po­wta­rzał, że tu może być tyl­ko go­rzej i że trze­ba ucie­kać w ogó­le z Eu­ro­py. Ale da­lej pu­bli­ko­wał fe­lie­to­ny w ,,Praw­dzie Kom­so­mol­skiej". Pi­sał, że Po­la­cy mu­szą dbać o swo­je szko­ły i wy­ko­rzy­sty­wać wszel­kie pra­wa, któ­re daje im Zwią­zek So­wiec­ki. W oku­po­wa­nym Wil­nie nie trze­ba było wie­le, by zo­stać aresz­to­wa­nym. Do re­wi­zji wy­star­czył do­nos za­zdro­sne­go o dziew­czy­nę chło­pa­ka, któ­ry chciał po­zbyć się ry­wa­la, a zna­le­zio­na na pół­ce pol­ska książ­ka, choć­by Pi­sma, mowy i roz­ka­zy Pił­sud­skie­go, to było dość, by tra­fić do wię­zie­nia za spi­sko­wa­nie prze­ciw wła­dzy ra­dziec­kiej. Re­stau­ra­cje peł­ne były ka­pu­siów, któ­rzy cze­ka­li tyl­ko, by ktoś coś po pi­ja­ne­mu chlap­nął. Dla­te­go Tyr­mand pił znacz­nie mniej niż inni, a wła­ści­wie nie pił pra­wie wca­le. Do­sko­na­le zda­wał so­bie spra­wę z ry­zy­ka. - Ale już wte­dy był ba­bia­rzem, jak mó­wi­ło się wów­czas po sta­ro­świec­ku - po­wia­da An­drzej Mi­łosz. Po­ka­zy­wał się wciąż z no­wy­mi dziew­czy­na­mi. Były wśród nich ja­kieś kom­so­moł­ki, Bia­ło­ru­sin­ki, Ży­dów­ki, Po­lki. Ale była woj­na, a oni byli mło­dzi. Mi­łosz, któ­ry uwa­żał, że na­le­ży do­ga­dy­wać się ra­czej z Li­twi­na­mi niż z Ro­sją, za­czął w pew­nym mo­men­cie ro­bić ja­kieś Mic­kie­wi­czow­skie in­sce­ni­za­cje w pol­skiej szko­le śred­niej. Wte­dy Tyr­mand ode­grał się. - Wi­dzisz - try­um­fo­wał - te­raz sam współ­pra­cu­jesz z So­wie­ta­mi. - Wy­da­je mi się, że on był w tym okre­sie w pew­nym sen­sie oma­mio­ny pro­pa­gan­dą mark­si­stow­ską - mówi Mi­łosz - ale i w ja­kimś stop­niu upra­wiał ket­man, dzia­łal­ność ma­sku­ją­cą jego praw­dzi­we po­glą­dy, któ­ra po­zwa­la­ła mu prze­trwać. Był Ży­dem, mło­dym chło­pa­kiem, któ­ry mu­siał do­brze pa­mię­tać, ja­kim gar­bem było w przed­wo­jen­nej Pol­sce se­mic­kie po­cho­dze­nie. Prze­cież to wła­śnie dla­te­go tak wie­lu Ży­dów lgnę­ło do in­ter­na­cjo­na­li­stycz­nych ha­seł ko­mu­ni­zmu. Tyr­mand znik­nął mu z oczu wio­sną 1941 roku. Po­tem oka­za­ło się