Wspomnieniowa książka hrabiny Ewy Dzieduszyckiej to nie tylko barwna relacja z wielu dalekich i bliskich podróży, jakie autorka odbyła podczas długiego życia. To również jedyna w swoim rodzaju kronika rodzinna i opowieść o XIX i XX wieku. Napisane z rozmachem wspomnienia obejmują niemal sześćset stron, ale połyka się je jednym tchem, niczym najlepszą powieść. I nic dziwnego, gdyż życie autorki i jej bliskich mogłoby posłużyć za niejeden filmowy scenariusz i stać się inspiracją do stworzenia wielu historii, zarówno obyczajowych, historycznych, jak i sensacyjnych. Ewa Dzieduszycka urodziła się w 1879 roku. Wychowywała się wraz ze starszą siostrą w majątkach babci, głównie w Kozłowie, gdyż chora na gruźlicę matka nie była w stanie zajmować się córkami. Pobyt w domu słynącej ze stanowczości, ale i dobrego serca Anieli Kielanowskiej nie był jednak sielanką, gdyż babka przywiązywała ogromną wagę do wykształcenia. Obie siostry spędzały całe dnie na nauce, co zaprocentowało w przyszłości. Od dziecka Ewa Dzieduszycka miała okazję podróżować. Najpierw były to tylko wycieczki po okolicy, potem po całej Polsce, a wreszcie po Europie i innych kontynentach. Ta podróżnicza pasja towarzyszyła jej przez całe długie życie. „Podróżniczka” jest zapisem wielu wspaniałych i niezapomnianych eskapad. Wraz z autorką przenosimy się m.in. w Karpaty, do Włoch, Francji, Grecji, Anglii, Niemiec, Austrii, Indii, w Himalaje, do Palestyny i do Egiptu. O każdym miejscu autorka opowiada niezwykle barwnie i piękną polszczyzną. Przywołuje mnóstwo anegdot związanych z poznanymi ludźmi i z towarzyszami wycieczek. Przy okazji snuje interesujące refleksje na inne tematy, związane ze sztuką, przeczytanymi książkami, własnymi życiowymi doświadczeniami i przeszłością swej licznej rodziny, której członkowie trwale zapisali się na kartach historii Polski. Nie brak wśród nich patriotów (jak ojciec, który sprowadził do Polski prochy Adama Mickiewicza), niespokojnych, ale twórczych dusz (jak stryj, który budował Kanał Panamski), a także różnych dziwaków i oryginałów słynących z poczucia humoru. O każdej z tych postaci Ewa Dzieduszycka pisze z dbałością o szczegóły, w sposób plastyczny i tak synestezyjny, że czytelnik – zanim jeszcze zobaczy w książce portret lub zdjęcie – już widzi bohatera dokładnie oczyma wyobraźni. Przez całą książkę przewijają się tematy związane z sytuacją polityczną Polski, Europy i świata. Dzięki temu „Podróżniczkę” można uznać za kronikę końca XIX i większości XX wieku. Życie autorki i jej bliskich pokazane jest właśnie przez pryzmat najważniejszych wydarzeń historycznych minionego wieku.To rewolucja bolszewicka, obie wojny światowe, obie okupacje Polski, powojenny reżim, który okazał się szczególnie bolesny dla właścicieli majątków i pozbawił Polaków wolności oraz możliwości podróżowania po świecie. Niezwykle bolesne są fragmenty, w których Ewa Dzieduszycka opisuje ograbione, zniszczone rodowe dwory, pałace, kamienice, ogrody i parki. Mimo utraty domu i pozycji społecznej autorka nigdy nie straciła wiary w człowieka i życiowego optymizmu. Pod koniec życia skupiła się na spisaniu wspomnień, dzięki czemu – po przygotowaniu ich do druku przez wnuczkę – dziś możemy poznać życie i poglądy tej niezwykłej, odważnej i inteligentnej kobiety. Obfitująca w archiwalne zdjęcia lektura „Podróżniczki” była dla mnie wielką, inspirującą i wzruszającą ucztą duchową, czego życzę wszystkim czytelnikom. BEATA IGIELSKA

Cóż tu pisać - wspomnienia ciekawe, być może momentami nieco zbyt „uładzone” (takie jednak prawo autora). Niestety dwója dla redakcji. Tak na szybko. Nie zwrócono uwagi na zależności między tekstem Podróżniczki, a książki „Indie i Himalaje , wrażenia z podróży” - identyczne fragmenty, zdania. Podróż do Indii miała miejsce w 1910 r., podobnie wystawa hodowlana w Wiedniu po której hucznie świętowano. Nieścisłe są również dane Autorki, dotyczące spraw hodowlanych – m.in. ze stadniny po I wojnie światowej ocalono 4 klacze arabskie, sprzedano je już po zakończeniu wojny likwidując ostatecznie stadninę.

Bardzo ciekawa książka. Łatwo się ją czyta. W książce znajdziemy dużo ciekawych historii, jednak należy pamiętać, że są to wspomnienia, które po latach ulegają zatarciu, zniekształceniu. Nie inaczej jest i w tej książce. Autorka podaje wiele anegdot ze swojego życia, które opisuje w sposób jaki zapamiętała, nie zawsze one pokrywają się z innymi opisami tych wydarzeń, które są udokumentowane. Co oczywiście nie oznacza czegoś złego i zaplanowanego, po prostu tak działa ludzka pamięć. Należy zatem wziąć poprawkę i czytelnik z rezerwą powinien podchodzić do opisanych wydarzeń. Tu pośrednikiem pomiędzy autorką wspomnień, a czytelnikiem powinna być dobrze opracowana przez historyka wartość merytoryczna wspomnień. Niestety wiele faktów historycznych nie zostało sprostowanych i rzetelnie opisanych, choć trzeba przyznać praca ta została ukierunkowana na dopisaniu do wspomnień, wiele dodatkowego materiału, co czyni ją pod tym względem atrakcyjniejszą. Tu nadmienić muszę, iż czytając te wspomnienia, możemy odczuć żal autorki za utraconym czasem i mieniem. Czasem nawet przebija się charakter autorki, ująłbym to końca XIX i początku XX wieku, typowy dla tamtych "elit", zwłaszcza w stosunku do podziału klasowego i stosunku do innych osób. Jakby patrzyła ze względu na swój status społeczny na innych z góry, ale oczywiście nie w sensie pejoratywnym, ale wywodzącym się z wychowania i stosunku do rodu, nazwiska, które wtedy też do czegoś zobowiązywało. Tu widać, że autorka jest wręcz dumna z powiązań rodowych i skupia swoją uwagę na rodzie swojego męża Dzieduszyckich, czy też Rozwadowskich, zapominając lub nie wiedząc o dalszym swoim pochodzeniu. Tak to jest z rodami, że w każdym stuleciu wybijają się nowe nazwiska rodowe i dla Dzieduszyckich i Rozwadowskich, był to wiek XIX i początek XX, ale autorka chyba niezbyt dokładnie zapamiętała nauki swojej ciotecznej babki Anieli Kielanowskiej lub po prostu nie umieściła ich we wspomnieniach z jakiegoś powodu, a jest się czym pochwalić. Genealogia Pani Ewy Dzieduszyckiej sięga bowiem rodów Rejów, Żółkiewskich, powiązana jest z rodami królewskimi i Janem III Sobieskim, Karolem Krystianem Wettynem. Dodać należy, że w książce umieszczone zostało drzewo genealogiczne Pani Ewy Dzieduszyckiej, które też zostało źle opracowane i zawiera błędy związane z datami, choćby narodzin niektórych osób. W wielu przypadkach nie chciało się też poszukać imion osób i zostały one umieszczone w drzewie jedynie z nazwiska. Takie niedociągnięcia ze strony osoby opracowującej ten materiał nie powinny się pojawić, jednak każdy z nas popełnia błędy. Książkę oceniam bardzo wysoko, również ze względu na ciekawy materiał źródłowy i w skali 1-10, daje jej mocne 10. Opracowanie historyczne - jedynie 3-4, zbyt dużo błędów i nie zostały rzetelnie zrobione przypisy, oraz sprostowania wspomnień autorki. Ze względu na te niedociągnięcia ogólna ocena 7.